Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev nomidagi «Geografiya»

Topografik kartalarning varaklarga bulinishi va nomernklaturasi 
xakida tushuncha 
1.) Viz avval barcha topografik va obzor -topografik kartalar Gaussning kundalang silindrik 
proerktsiyasida  tuziladi  dergan  edik.  Agar  bunda  xar  bir  6°  li  zonani  bir  varak  kogozda 
tasvirlamokchi bulsak, bu kogozning kattaligi bir nercha mertr buladi. 
M: Agar 6° zonani 1:100.000 masshtabda kursatilmokchi bulsa, buning uchun uzunligi 200 
m,  eni  salkam  6,6  mertrli  kogoz  kerrak.  Shu  sababli  topografik  kartada  tasvirlanadigan 
territoriya ma'lum kattalikdagi kismlarga bulinadi va ularning xar biri aloxida varak kogoz 
(list)da  tasvirlanadi.  Xar  bir  varak  topografik  yoki  obzor-topografik  karta  merridian  va 
parallerl chiziklar bilan chergaralanadi va trapertsiya shakliga ega buladi. 
Topografik  kartalarni  varaklarga  bulish  va  bu  varaklarni  berlgilash  sistermasiga 
nomernklatura deryiladi. 
Topografik  kartalarning  nomernklaturasi  1:1.000.000  masshtabdagi  xalkaro  kartaning 
nomernklaturasiga  asoslangan.  Xalkaro  nomernklatura  sistermasi  1909  yilda  London  va 
1913  yilda  Parij  shaxrida  utkazilgan  xalkaro  gerografik  kongrersslarda  kabul  kilingan.  Bu 
sistermaga kura 1: 1.000.000 masshtabli karta varagining kattaligi merridian buyicha 4°va 
parallerl  buyicha  6°ga  terng.Bu  kartaning  xar  bir  varagiga  nom  berrish  uchun  err  shari 
katorlarga  va kolonnalarga  bulinadi.  Ekvatorga parallerl kilib  xar  4°dan  kutblarga tomon 
parallerllar  utkazib  -katorlar,  180°merridiandan  boshlab  xar  6°  dan  merridianlar  utkazilib 
esa - kolonnalar xosil kilinadi.  Katorlar ekvatordan kutblarga tomon latin alfavitining bosh 
xarflari  (A  dan  Z  gacha  bulgan  xarflar)  bilan,  kolonnlar  esa  180°li  merridiandan  boshlab 

---

 
65 
arab rakamlari bilan (G dan 60 gacha) berlgilanadi. 
2). Shunday kilib 1: 1000.000 masshtabli karta xar bir varagining nrmernklaturasi - katorni 
berlgilovchi xarf va kolonna nomerrini kursatuvchi rakamdan iborat buladi. 
M: Chizilgan shakldagi shtrixlangan varak (trapertsiya) ning nomernklaturasini kuraylik. Bu 
varak  K  xarfi  bilan  berlgilangan  katorda  va  42  rakam  bilan  kursatilgan  kolonnada 
joylashgan. Dermak uning nomernklaturasi K -42 buladi. 
Barcha topografik va obzor - topografik kartalar nomernklaturasiga 1: 1.000.000 masshtabli 
karta varaklarining nomernklaturasi asos kilib olingan. 
1: 1.000.000 masshtabli kartaning bir varagida tasvirlangan terrritoriya 4 bulakka bulinsa va 
bu  bulaklarning  xar  biri  aloxida  -aloxida  kogozda  (varakda  )  tasvirlansa,uning  masshtabi 
1:500.000 buladi. 1:500.000 masshtabli kartaning varaklari rus alfavitining bosh xarflari:  
A,B,V va G bilan berlgilanadi.1: 500.000 masshtabli karta varagining nomernklaturasi 1: 
1000.000 masshtabli karta 
varagining nomernklaturasi va shu varakni berlgilovchi xarf (A,B,V,G) dan iborat, ya'ni 
K-42-G  buladi.  Xuddi  shu  kabi  1:1.000.000  masshtabli  kartaning  bir  varagi  9  varak  1: 
300.00 masshtabli kartaga terng buladi va rim rakamlari bilan I-IX gacha berlgilanadi.
 
  
1: 300.000 masshtabli karta  varagning nomernklaturasi 1: 1.000.000  masshtabli karta 
varagining nomernklaturasidan va ularning oldiga yozilgan rim rakamlaridan iboratdir, 
ya'ni IX- K-42 ,buladi. 
Shuningderk 1:1.000.000 masshtabli kartaning bir varagi 36 varak 1:200.000 masshtabli 
kartaga erng buladi va bu xam rim rakamlari bilan I-XXXVI gacha berlgilanadi. 1:200.000 
masshtabli  karta  varagining  nomernklaturasi  1:1.000.000  masshtabli  karta  varagining 
nomernklaturasidan va uning kertidan yozilgan rim rakamlaridan iboratdir, ya'ni K-42-
XX buladi. 
1:1.000.000  masshtabli  kartaning  bir  varagi  144  varak  1:100.000  masshtabli  kartaga 
terng  bulib  1  dan  144  gacha  berlgilanadi.  1:  100.000  masshtabli  karta  varagining 
nomernklaturasi 1:1.000.000 
 
masshtabli karta varagining nomernklaturasidan va uning kertidan yozilgan sonlardan 
iborat, ya'ni K-42-102 buladi. 
3).1: 100.000 masshtabli kartaning xar-bir varagi   4 varak   1:50.000 masshtabli kartaga 
bulinadi,  ya'ni  1:100.  000  masshtabli  kartaning  bir  varagida  tasvirlangan  terrritoriya 
1:50.000 masshtabli kartaning 4 varagida tasvirlanadi. 1:50.000 masshtabli kartaning xar 
bir varagi rus alfavitining bosh xarflari  А, Б, В, va G bilan berlgilanadi. 

---

 
66 
Bu kartaning nomernklaturasi 1:100.000 masshtabli  
kartaning nomernklaturasidan va karta varagini  
berlgilovchi xarfdan tashkil topadi, ya'ni K-42  
-102-B buladi. 1:50.000 masshtabli kartaning 
bir varagi 4 varak 1:25.000 masshtabli  
kartaga bulinadi. Ularning xar biri rus  
alfavitining kichik xarflari,  
ya'ni a,b,v,^ bilan berlgilanadi.Shunga kura  
1:25.000 masshtabli karta varaklarining  
nomernklaturasi 1:50.000 masshtabli   
karta varagining nomernklaturasidan va shu  
varakni berlgilovchi xarfdan iborat buladi,  
ya'ni K-42-102-B-2.,buladi. 1: 25.000 masshtabli  
kartaning xar bir varagi xam 4 ta 1:10.000  
masshtabli karta varaklariga bulinadi. 
Bu  varaklarning  xar  biri  arab  rakamlari  bilan  berlgilanadi,  ya'ni  1,2,3  va  4  bilan  :  10.000 
masshtabli картанингномerнклатураси 1:25.00 masshtabli 
kartaningnomernklaturasi  xamda  shu  varakli  berlgilovchi 
rakamdan iborat buladi, ya'ni  K-42-102-B-2,-3 
 4).1:  5.000  va  1:2.000  masshtabli  topografik  kartalar 
nomernklaturasi  xam  1:100.000  masshtabli  kartaning 
nomernklaturasiga  asoslangan.  1:100.000  masshtabli 
kartaning  xar  bir  varagida  256  ta  1:5.000  masshtabli  karta  varaklari  joylashadi.  Bu 
karta 
varagining 
(ya'ni 
1:5.000 
masshtabli) 
nomernklaturasini  kursatish  uchun  1:  100.000 
masshtabli  karta  nomernklaturasiga  kavs  ichida 
1:5.000  masshtabli  karta  varagining  tartib  nomerri 
kushib yoziladi, ya'ni K-42-102-( 132) buladi. 
1:5.000  masshtabli  karta-ningxar  bir  varagi  uz 
navbatida   9 ta 1:2.000 masshtabli karta varak-lariga bulinadi va uning xar biri rus 
alfavitining  kichik  xariflari  bilan  berlgilanadi.  Uning  no-mernklaturasi  esa  1:5.000 
masshtabli  karta  varagining  nomernklaturasiga  kavs  ichida  tergishli  varakni 
berlgilovchi xarfni kushib yozib kursatiladi ya'ni K-42-102-( 132-6) 
4).1:  5.000  va  1:2.000  masshtabli  topografik  kartalar  nomernklaturasi  xam  1:100.000 
masshtabli kartaning nomernklaturasiga asoslangan. 1:100.000 masshtabli kartaning xar bir 
 
 
4110 

---

 
67 
varagida  256  ta  1:5.000  masshtabli  karta  varaklari 
joylashadi. Bu karta varagining (ya'ni 1:5.000 masshtabli) 
nomernklaturasini  kursatish  uchun  1:  100.000 
masshtabli karta nomernklaturasiga kavs ichida 1:5.000 
masshtabli  karta  varagining  tartib  nomerri  kushib 
yoziladi, ya'ni K-42-102-( 132) buladi. 
 
 
1:5.000 masshtabli karta-ningxar bir varagi uz navbatida   9 ta 1:2.000 masshtabli karta varak-
lariga bulinadi va uning xar biri rus alfavitining kichik xariflari bilan berlgilanadi. Uning no-
mernklaturasi esa 1:5.000 masshtabli karta varagining nomernklaturasiga kavs ichida tergishli 
varakni berlgilovchi xarfni kushib yozib kursatiladi ya'ni K-42-102-( 132-6) 
 
68
0
30
’  
 
К-42-102                   69
0
00
’ 
1  2  3  4   
 
 
 
 
1
0 
 
 
 
 
 
16 
1
7 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
32 
3
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
48 
4
9 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6
5 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8
1 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9
7 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
1
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12
9 
13
1 
 
13
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
41
0
20 

---

 
68 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24
1 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25
5 
256 
К-42-102-(132) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
41
0
00 
-42-102-(132-б) 
 

---

 
69 
Topografik va obzor-topografik kartalar bir 
varagining kattaligi va nomernklaturasi 
Kartaning 
masshtabi 
Varagining kattaligi 
Nomernklaturasi 
Kerng. Buy. 
Uzok buyich. 
1:1000.000 
4
0 
6
0
 
k-42 
1:500.000 
2
0 
3
0
 
K-42-Г 
1:300.000 
1
0
20 
2
0
 
IX-K-42 
1:200.000 
40 
1
0
 
K-42-XX 
1:100.000 
20 
30
’ 
K-42-102 
1:50.000 
10 
15
’ 
K-42-102-Б 
1:25.000 
5 
7
’
30
’’ 
K-42-102-Б-Г 
1:10.000 
20
’
30
’’
 
3
’
45
’’ 
К-42-102-Б-Г-З 
1:5.000 
1
’
15
’’ 
1
’
52,5
’’ 
К-42-102-(132) 
1:2.000 
0
0
25
’’ 
0
’
37,5
’’ 
К-42-102-(132-б) 
 

---

 
70 
 
 

---

 
71