O‘zbеkiston davlat jahon tillari univеrsitеti


 O’zbek va ingliz tillari konsonantlar sistemasidagi farqlardan kelib chiquvchi



Download 1,31 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/34
Sana29.12.2021
Hajmi1,31 Mb.
#81010
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   34
Bog'liq
ozbek auditoriyasida birinchi kurs studentlarini ingliz tilining konsonantizmiga orgatishning lingvodidaktik asoslari (1)

 

 

2.3 O’zbek va ingliz tillari konsonantlar sistemasidagi farqlardan kelib chiquvchi 

tovush interferensiyasi 

 

O’zbek va ingliz tillari konsonantlar sistemalarini qiyosiy o’rganish tillaro fonetik 

interferensiyaning vujudga kelishini belgilab beradi. Bu yerda hosil bo’ladigan xatolarni 

ham aniqlash mumkin.  

O’zbek  auditoriyasi  talabalarining  ingliz  tilidagi  nutqida  quyidagi  xatolar  bo’ldi.   

1) Ingliz tili  undoshlarining akusstik xususiyatlariga oid. 

Ingliz  tili  konsonantlarining  akustik  xususiyatlari  bo’yicha  shuni  ta’kidlash 

lozimki,  ikkala  tilda  sonor  va  shovqinli  undoshlar  oppozitsiyani  tashkil  etadi.  Ammo 

sonor  tovushlar  o’zbek    tilida  ancha  kuchli  talaffuz  etiladi.  Shovqunli  undoshlarning 

jaranglilik va jarangsizlik bo’yicha ziddiyati esa soni jihatdan farqlanmaydi lekin ingliz 

tili jarangsiz undoshlari jaranglilardan kuchliroq talaffuz qilinadi. Tovushlarning mazkur 

xususiyati  bo’yicha  talabalarning  ona  tilida  daraxt  ,  xursand  va  hakozo  so’zlarning 




49 

 

 



talaffuzada oxirgi tovushlari tushib qolishi xodisasini o’quvchilar ingliz tiliga ko’chirishi   

(masalan, faint [feint] o’rniga [fein],  

       twist/twɪst/ o’rniga /twis/,     

     Twenty /twentɪ/ o’rniga /tweni/ ,           

      spend /spend/ o’rniga /spen/,         

     grasp    /grɑ:sp/ o’rniga     /gras/,           

     burst/bɜ:st/ o’rniga   /bɜ:s/,           

     brown   /braʊn/ o’rniga /braʊ/,  fonetik (minus-segmentatsiya), ya’ni  so’z ma’nosiga 

ta’sir etmaydigan xatoni hosil qiladi. 

2) Yumshoq tanglayning ishtirokiga oid. 

 Yumshoq  tanglayning  ishtiroki  bo’yicha  ingliz  tilida  uchda  [m],  [n],  [l]  ,  o’zbek 

tilida  ham  shuncha  tovush  mavjud.  Ammo  o’zbek  nutqida  burun  tovushlari  almashish 

(reinterferensiya)  xolati  ko’p  uchrashadi  (masalan,  kuylak  o’rniga  ko’ynak)  va  mazkur 

xodisa  ularning  ingliz  tilidagi  so’zlashuvida  ro’y  bersa,  u  talaffuz  xatosiga  sababichi 

bo’ladi. Masalan; donkey [dɒnkɪ]- hachir , monkey [mʌnkɪ]- maymun;   

      House- uy,  mouse-sichqon;     

      Love- sevgi  ,  move- harakat;   

      Lost - yoqotmoq,     most – ko’p; 

     Lose – yoqotmoq, nose - burun; 

     train – poyezd,    trail- iz, belgi [Isakov,2013,p670]. 

Ingliz  tilida  burun  tovushlarining  ba’zi  xususiyatlari  (portlovchi  bo’lishi)  yonida  

joylashgan  boshqa  undoshlarga  o’tish  xodisasining  (nazalizatsiya)  xarakterli  ekanligi 




50 

 

 



talabalar  talaffuzida  fonologik  (ma’noga  ta’sir  etadigan)  xatolar  bo’lish  ehtimolini 

kutishga asos bo’ladi. 

3)  Cho’ziqlik belgisiga oid. 

Ingliz  tilida  cho’ziqlik  xususiyati  undosh  konsanontlarga  xos  emas.    Ammo  so’z 

tarkibida  ikki  va  undan  ortiq  bir  xil  tovushlar  kelganda,  ular  qo’shilib  cho’ziq  talaffuz 

qilinishi mumkin. Bu holatga talabalar ona tilida “jajji, xuddi”  kabi so’zlardagi ikkita “jj, 

dd” xarflari bilan ifodalangan bitta cho’ziq tovushning mavjudligini misol qilish mumkin. 

Shunga ko’ra talabalar nutqida inglizcha  

“little/lɪtl/ - kichkina    o’rniga  /little/ ”,            

 “ragged /ræg

ɪd/ -eski    o’rniga  /raggid/”,       

  apple /æpl/ - olma   o’rniga  /appl/,          

 happy /hæp

ɪ/ - xursand   o’rniga  /happi/, 

 tipping/ t

ɪpɪƞ/ - egilmoq    /tipping/,    

 pepper /pepə/ - qalampir   o’rniga / peppə/,     

 pretty /pr

ɪtɪ/ - chiroyli   o’rniga pritti/,  

professor/prəfesə/ - professor o’rniga   /professə/   o’xshagan so’zlarda bitta qisqa 

tovush  talaffuz  qilinishi  (ortiqcha  differensiya)  orqali  nuqson  hosil  qilishi  ham  kutiladi 

[Isakov,2013,p670].  

4)  Hosil bo’lish o’rniga oid.  

O’zbek  va  ingliz  konsonanatlari  tizimlarini  qiyoslash  shuni  ko’rsatadiki,  ularda  lab 

tovushlarining  bir  biriga  ancha  o’xshashligi,  ammo  lab-lab  kichik  guruhiga  tegishli 

tovushlarning bu  xodisasi  befarq  ekanligi kuzatiladi. Ikkala til lab  tovushlarining asosiy 

xususiyati ularda passiv nutq a’zosi ishtiroki bo’yicha ziddiyatlar mavjud: lab-lab: [p-b-



51 

 

 



m] va lab- tish: [v-f]. Bu yerda ingliz tilida alohida lab-lab [w] wind, win, one, wonderful 

so’zlaridagi  /w/  undosh  tovushining  o’zbek  tilida  mavjud  emasligi  talabalarning  bu 

konsanantlarni  ingliz  so’zlarida  talaffuz  qilishida  fonologik  xatolarga  (  ortiqcha 

differensiya) olib kelishi mumkin. 

  Shu tufayli “w” tovushini talaffuz qilish paytida ko’pchilik talabalar ona tilining 

“v” tovushi bilan almashtirishadi.  

         Masalan:  work/w

ɜ:k/ –ish o’rniga “vok”   , word /wɜ:d/-so’z o’rniga “ vod”, wound 

/wu:nd/-jarohat o’rniga “wund”  deb talaffuz qilishadi. 

Boshqa    lab  tovushlari  bo’yicha  ikki  til  konsonanatlar  sistemasida  anchagina 

o’xshashlik  mavjudligi  talaffuz  xatolarini  ro’y  bermasligini  bildiradi.  Til  undoshlari 

o’zbek va ingliz konsonantlari tizimida o’xshash tasniflanib, ular aktiv a’zo ishtorokiga 

ko’ra til oldi, til o’rta va til orqa guruhlarga ajraladi. Ingliz tilida til oldi undoshlari apical 

([b,t],[d], [l] va boshqalar) va kalkuminal [p] bo’ladi. Mazkur tovushlar o’zbek tilining til 

oldi undoshlari [j, ch, n, l, d, s, z, t,  sh] ingliz tilidagi tovushlardan deyarli farqlanmaydi. 

Til  oldi  tovushlari  passiv  nutq  a’zosining  qatnashishiga  ko’ra  tish,    alveolar  va  old 

tanglay  kichik  guruxlariga  bo’linadi.  Ularga  o’zbek  tilida  [t]-[d]-[n]-[r]-[s]-[z] 

tish(dorsal),  ingliz  tilida  ular[t]-[d]-[n]-[s]-[z]  alveolyar  va  [r]  post  alveolyar  qatoriga 

ushbu  tovushlarning  ekvivalentlarini  kiritish  mumkin.  Mazkur  tovushlarning  ingliz 

tilidagi  ekvivalentlari  talaffuzida  jiddiy  xatolar  shu  sababli  kuzatilmasligi  mumkin.  

Bunday  nuqsonlar ro’y bergan holda ular fonetik xatolar  bo’lib,  ular  so’zlar  ma’nosiga 

jiddiy ta’sir ko’rsatmaydi. Til o’rta undoshlari bo’yicha  mazkur tillar fonetik tizimlarida 

ozgina  farq  bor,  ya’ni  o’zbek  tilidagi  [y]  ,  ingliz  tilidagi  [y]  tovushlari  har  xildir.  Shu 

tufayli  inglizcha  [j]  o’rniga  o’zbek  talabalari  [y]  undoshini  qo’llab,  fonetik  xato 

(substitutsiya) hosil qilish xatolari kutiladi. Til orqa tovushlariga ingliz tilida [k], [g] , [

ƞ] 


va glottal  [h]  konsonantlari va o’zbek tilida esa [k], [g] hamda [q], [x], [g’](chuqur til 

orqa)  undoshlari  kiradi.  Ikkala  tilda  til  orqa  bo’g’iz  tovushi  [h]  mavjuddir.  Ko’rinib 




52 

 

 



turibdiki, o’zbek auditoryasi talabalarining  inglizcha nutqida til orqa tovushlari bo’yicha 

fonetik xatolar ( kam differensiatsiya) kuzatilishi tabiiy bo’lib, bu hodisa o’zbek tilidagi 

chuqur til orqa [q], [x], [g’] tovushlarini ingliz tili so’zlarini talaffuz qilishda ikkinchi til 

tovushlarini ona tili elementlari bilan almashtirishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Bu 

xolatga o’zbek tilining chuqur til orqa [q] tovushining ba’zi undoshlardan oldin kelganida 

o’zgarishini (masalan, nuqta [nuxta], taqsimot [taxsimot],  saqlamoq[saxlamoq]  ko’rsatib 

o’tish  lozim.  Bu  yerda  [q]  tovushining  faringal  [x]  almashinuvi  fonologik  xatoga  olib 

kelishi mumkin. 

5)  Xosil bo’lish usuliga oid. 

O’zbek va ingliz tillari undoshlarining og’iz bo’shlig’ida hosil bo’lishida uch usul 

ishlatiladi:    havo  oqimi    jipslashgan  nutq  a’zolaridagi  to’siqni  birdan  yorib  o’tsa, 

portlovchi tovushlar  talaffuz  etiladi. Portlash esa yuqori va  pastki lablar, til va tishlar , 

til va tanglaylar orasida ro’y berishi mumkin, masalan, o’zbek tilida [p], [b], [g], [k], [t], 

[d], [j], [q],  tovushlar ingliz tilida ham  [p], [b], [g], [k], [t], [d],   portlovchilardir lekin 

ingliz tilida [

Ʒ] sirg’aluvchi hisoblanadi.   

[b],  [s],  [d],  [h],  [k],  [t],  [g]  undosh  tovushlari  ba’zi  so’zlarda  o’qilmaydi,  masalan:    

climb


 

/cla


ɪm/-  yuqorilamaq,      wednesday/wenzdɪ/  -  chorshanba,    gnat  /næt/  chivin  ,          

heir/eə(r)/  -  merosxor    ,      knee  /ni:/    -  tizza  ,  autumn

 

/

ɔ:təm/  -  kuz, 



 

island  /a

ɪlənd/  - 

orolcha,        fasten  /fα:sn/-  berkitmoq  ,    bu  esa  o’zbek  tili  talabalari  uchun  qiyinchilik 

tug’diradi va talaffuzda xatolillar vujudga keladi.   

  Sirg’aluvchi  undoshlar  havo  oqimining  nutq  a’zolari  orasidan  o’tishi  natijasida 

hosil bo’ladi. Ular qatoriga o’zbek tilining [f], [v], [s], [z], [sh], [j], [h] va boshqa ingliz 

tilining  [f],  [v],[sh],  [

Ʒ],  [ð], [θ], [h] kabi tovushlari yotadi. O’zbek talabalari ona tilida 

[ð] va [θ] tovushining mavjud emasligi tufayli ingliz tilining ushbu tovush uchrashadigan 

“this, “thing” “their”, “them”, “theater” va boshqa so’zlarida bu konsonantlar o’rniga ona 



53 

 

 



tilidagi  tovushni  ishlatib,  fonologik  xato  (ortiqcha  differensiya)  hosil  qilishi  kuzatiladi. 

O’zbek  auditoryasida  ko’pchilik  talabalar  [θ]  va  [ð]  ingliz  fonemasini  o’zbek  tiliga 

moslab [s] va [z] ga moslab talaffuz qilishadi. 

Masalan;  :    theme  [θi:m]-  mavzu  o’rniga  ‘sim’,            this[ðis]-  ‘bu’  o’rniga  ’zis’,         

them [ðem]-‘ ularni’ o’rniga ’zem’ va boshqalar. 

 O’zbek  va  ingliz  tillaridagi  affrikatlar(  [ch],  [j]-  o’zbek  tilida,  [t

ʃ],  [dƷ]  –ingliz 

tilida ) va titroq [r] tovushlari ancha o’xshash talaffuz qilinadi. Bu esa mazkur tovushlarni 

hosil qilishda o’zbek auditoryasi talabalarini qiyinchilikka uchraydi degani emas.  Bunga 

misol  qilib,  akustik  jihatdan  titroq  tovush  hisoblanadigan  ingliz  tilining  [r]  va  uning 

o’zbek  tilidagi  salgina  o’xshash  [r]  tovushlarini  keltirsa  bo’ladi,  chunki  mazkur  tovush 

o’zbek tilida ancha yengilroq talaffuz qilinadi. 

 

Shunday  qilib,  o’zbek  va  ingliz  tillari  konsonantlar  sistemalaridagi  interferensiya 



xodisasining mavjudligi o’zbek auditoryasi talabalarining ikkinchi til nutqidagi xatolarga 

sabab bo’lishini to’liq ta’kidlash mumkin. Ushbu talaffuz xatolarni oldindan bilish va ular 

sabablarini  aniqlash  ingliz  tili  konsonantlarini  o’rgatishga  mo’ljallangan  mashqlar 

tizimini yaratishga aniq zamin bo’ladi. 




Download 1,31 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   34




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish