G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

92-rasm. Tok о‘simligi poyasi ikkilamchi lub tolasining tuzilishi:
1 – bо‘ylama-tangental kesmasi, 2 – kо‘ndalang kesmasi. Shartli belgilar: 
YO – yog‘ochlik, YH - yо‘ldosh hujayralar,
K – kambiy, KRP –kristalli parenxima, P –parenxima, EN – elaksimon 
naylar, YUL – yumshoq lub, О‘N - о‘zak nurlari, QL – qattiq lub. 
О‘N P EN YH О‘N 
О‘N P EN KRP О‘N
YUL 
QL 
YUL 
QL 
YUL 
K 
YO 
177

---

boylamlarning qо‘shilishi asosan bо‘g‘imlarda yuz beradi. Natijada 
murakkab tuzilishga ega bо‘lgan ataktostel tipi vujudga keladi.
Ataktostelning turli variantlari bо‘lishi mumkin. Agar poyaning 
о‘rta qismida havo bо‘shlig‘i bо‘lsa, boylamlar poyaning chetki 
qismida joylashadi. Somon poyalarda kuchli sklerenxima 
tо‘qimasining rivojlanishi, uning mustahkamligini ta’minlaydi. Bir 
pallalik о‘simliklarning poyasida о‘tkazuvchi naylar boylamlari 
poyaning barcha qismida tarqoq holda joylashganligi sababli pо‘stloq 
bilan markaziy silindirni ajratishda ancha qiyinchiliklarni tug‘diradi.
Bir pallali о‘simliklarning poyalarida kuchli о‘sish kuzatiladi. 
Maysalarning uchki apikal meristemasi о‘simlik rivojlanish vaqtida 
kо‘lami kattalashib kuchli mustahkam poyani hosil qiladi. Shuning 
uchun poyaning asosi ingichkalashib teskari konussimon shakliga 
о‘tib qoladi. Apikal meristema doimiy katta о‘lchamga yetganda, poya 
tо‘g‘ri nay shaklida bо‘ladi (palmalarda). Maysalarning ildizlarida 
ham kambiy bо‘lmaydi, shuning uchun yer ustki qismini ta’minlay 
olmaydi, natijada bir pallali о‘simliklarning poyalarining asosida kо‘p 
sonlik qо‘shimcha ildizlar paydo bо‘ladi. 
Bir pallali о‘simliklar poyaning chetgi qismida meristema 
hujayralari saqlanib qolib (ikkilamchi qalinlashgan zona deb atalgan), 
kambiy hujayralariga о‘xshaydi, lekin boshqacha ishlaydi. Bu ichkari 
tomonga hosil qilgan hujayralarning kо‘pchiligi asosiy parenximaga 
aylanadi, ba’zilari prokambiy kabi bо‘linib yopiq tipdagi boylamlarni 
hosil qiladi. Tashqi tomondagi hujayralari periderma kabi qoplagich 
tо‘qimani, bir pallalilar kambiysi bо‘lgan avlodlaridan kelib chiqqan, 
lekin kambiy yо‘qolgach qaytadan kambiy hosil bo‘la olmaydi demak, 
bir pallali о‘simliklarning evolyutsiyasi orqaga qaytmagan (93-rasm).
178

---

а 
b 
v 
100 mkm 
100 mkm 
100 mkm 
50 mkm 
50 mkm 
50 mkm 
g 
d 
е