G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

 
 
Hozirgi vaqtda krans hujayra о‘simliklarning 19 ta oilasi 
Gramineae
, 
Chenopodiaceae
, 
Amaranthaceae
, 
Portulacaceae
, 
Euphorbiaceae
, 
Zygophyllaceae
, 
Compositae
,
Liliaceae
(3 ta bir 
urug‘pallalilardan va 16 ta ikki urug‘ pallalilardan) vakillari turli 
organlarida aniqlangan (Magomedov, 1974).
Jami 570 turda (Kadereit et., al., 2003) mavjud bо‘lib, hozirda, 
uning rо‘yxati tо‘lib bormoqda. О‘zbekiston florasi krans hujayrali 
27 - rasm. Krans-hujayraning ahamiyati. 
С
4 
-tipda oqsil
С
3
 -tipga qaraganda 
20 baravar ortiq 
ishlab chiqariladi 
Transpiratsiya 
jarayoni 2,5 marta 
kam
 bо‘lishi
Krans-hujayra 
fotosintezning С
4 
-tipi,
о‘lchami – 15-40 mkm
Mitoxondriya- 
larning yuqori
darajadagi
faolligi 
Nafas olishning 
yuqori t° 
chegarasi
 
TRANSGEN 
QURG‘OQCHILIKKA 
CHIDAMLI 
О‘SIMLIKLAR 
CHО‘LLANISH 
MONITORINGINING 
NAMUNASI
TAKSONNING
EVOLYUSION 
DARAJASINI 
KО‘RSATKICHI
66

---

о‘simliklarga boy. Tadqiqot obyekti sifatida chо‘l mintaqasining 
ustuvor 10 ta oilasining 
Chenopodiaceae, Caryophyllaceae, 
Polygonaceae, Amaranthaceae, Asteraceae, Poaceae, Boraginaceae
110 ta turi tanlab olindi.
G‘amlovchi tо‘qimalar. 
Bu tо‘qimalarda fotosintez jarayonida 
hosil bо‘lgan oziq moddalar – oqsillar, karbonsuv, yog‘lar tо‘planadi 
va uzoq muddatga saqlanadi. G‘amlovchi tо‘qimalar о‘simlikning 
deyarli hamma organlarida bо‘ladi. Urug‘larning murtaklarida 
tо‘planadi. Ular murtaklarning rivojlanishi uchun sarflanadi. Bir yillik 
о‘simliklar о‘suv organlarida oziq moddalarni juda oz miqdorda 
tо‘playdi, chunki ularning hayotiy davri faqat bir vegetasiya davri 
bilan tugallanadi. Kо‘p yillik о‘simliklar oziq moddalarni ildiz, novda 
va takomillashgan organlar – tugunak, piyozbosh, yer osti novalarida, 
ildizmevalarda tо‘playdi. Bu oziq moddalar tinchlik davri о‘tgandan 
sо‘ng о‘zlashtiriladi. G‘amlovchi tо‘qimalar yupqa devorli tirik 
parenxim hujayralardan iborat. О‘sha hujayralarda oziq moddalar 
qattiq va suyuq holatda tо‘planadi. Qattiq holda – kraxmal, oqsil 
kristallari (kartoshka tugunaklarida va piyozdoshlarning urug‘ida) 
yoki aleyron donachalari shaklida, suyuq holda – masalan, lavlagi 
ildizmevalar, sabzi piyozboshlilar, shakar qamish, uzum, tarvuz, 
qovun va boshqalarda uchraydi (28-rasm).
G‘amlangan moddalar fermentlar ta’sirida gidrolizlanadi va suvda 
eriydigan holga keladi, shundan sо‘ng rivojlanayotgan о‘simlik 
tomonidan sarf etiladi. Chо‘l va sahrolarda о‘suvchi ayrim 
о‘simliklarning hujayralari yirik va shilimshiq shiraga boy bо‘ladi. 
Bunday hujayralar suv g‘amlovchi hujayralar deb ataladi. Suv 
g‘amlovchi tо‘qimalar ba’zi о‘simliklarning barglarida (agava, aloe, 
semizо‘t), poyada (kaktus, sutlamada) bо‘ladi. 
67

---