G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Aerenxima tо‘qimalar.
Aerenxima (yunon. aer – havo; enxima – 
tо‘ldirilgan) hujayralarining oralig‘i havo bilan tо‘ldirilgan bо‘lib, suv 
ostida yoki suv yuzasida qalqib о‘suvchi gidrofit (yunon. Gidro -suv; 
fiton – о‘simlik) va ba’zi quruqlikda о‘suvchi о‘simliklarga xos 
xususiyatlardan hisoblanadi. Aerenxima tо‘qimalari о‘simliklarni 
havo (kislorod va karbonat angidrid) bilan ta’minlaydi, о‘simlik 
tо‘qimalarini yengil qiladi, shuning uchun ham suvda о‘suvchi 
о‘simliklar suv yuzasida qalqib tura oladi (zulfiobilar, о‘qbarg, 
suvayiqtovoni va boshqalar). Aerenxima tо‘qimalari suv va 
botqoqlikda о‘suvchi о‘simliklarning vegetativ organlarida uchraydi 
(29-rasm). Bu tо‘qimalar parenxima hujayralarining modifikasiyam 
(lot. modifikasio – shakl о‘zgarishi) bо‘lib, yumaloq, yulduzsimon va 
boshqa shakllarda uchrashi mumkin. 
28 - rasm. 
Allium giganteum
 urug‘ining enosperemi. 
68

---

Sо‘ruvchi tо‘qimalar
о‘simlikning hayotida muhim ahamiyatga 
ega. Bular orqali suv va suvda erigan mineral moddalar shimilib 
organizmga о‘tadi. Tuzilishi va shakli jihatidan sо‘ruvchi tо‘qimalar 
har xil (rizoderma, velamen, gidropot) bо‘ladi. Bularning eng muhimi 
rizoderma (yunon. rizo – ildiz; derma – pо‘st)dir. Rizoderma yoki 
sо‘ruvchi tо‘qimalarning tashqi qavatini ildiz tukchalari tashkil etadi. 
Bular tuproq zarralari orasiga joylashgan tuksimon shakldagi yupqa 
devorli о‘simtalardan iborat. Rizoderma va yoki sо‘ruvchi tо‘qimalar 
tuproqdagi suv va suvda erigan mineral tuzlarni sо‘rib, о‘tkazuvchi 
tolalar orqali о‘simlik organlariga yetkazib beradi (30-rasm). 
Ba’zi о‘simliklarning havoyi ildizlari ustida о‘ziga xos tuzilishga 
ega velamen (lot. velamen – qobiq) deb ataladigan tо‘qimalari bо‘ladi. 
Bu tо‘qima kelib chiqishi jihatidan rizodermaga о‘xshash bir qavatli 
protodermadan yuzaga keladi, lekin ontogenezida rivojlanib kо‘p 
qavatli shakl ga aylanadi. Velamen hujayralari tez nobud bо‘ladi. Shu 
sababli suv ildiz hujayralariga maxsus poralardan о‘tadi va kapillyar 
naylar orqali sо‘rilib pо‘stloq hujayralariga о‘tkaziladi. Velamen 
tо‘qimalar orxideyadoshlar oilasiga mansub о‘simliklarning havoyi 
ildizlarida uchraydi. Evolyutsiya jarayonida ayrim о‘simliklar 
(zarpechak, shumg‘iya va boshqalar) avtotrof oziqlanish xususiyatini