G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

12-rasm. Kraxmal donachalari:
A – suli doni hujayrasidagi murakkab; B - kartoshka tuganaklaridagi oddiy;
V – sutlama hujayrasidagi oddiy; G – geran shoxchasi hujayrasidagi;
D – loviya urug‘i hujayrasidagi; E – makkajо‘xori; J – bug‘doy doni 
hujayrasidagi oddiy kraxmal donachalari. 
А 
B 
V 
G 
D 
E 
J 
40

---

yulduzsimon druz (begoniya, anjir va boshqalarda) shakllarida bо‘ladi 
(13-rasm).
а 
b 
v 
g 
d 
e 
j 
z 
100 
mkm 
d 
500 
mkm 
100 
mkm 
13 –rasm. Chо‘l о‘simliklarining bargida kristall va druzlarning shakli 
va joylashishi.
a - 
Ceratoides ewersmanniana; 
b –
 Salsola arbusculiformis
;
v – 
Salsola richteri
;
 
g – 
Climacoptera aralensis
; d –
 Suaeda paradoxa
;
e –
 Haloxylon persicum
; j – 
Nanophyton erinaceum
(foto); 
z –
 Nanophyton saxatile.
50 
mkm 
41

---

Kristallar kо‘pincha о‘t va daraxtsimon о‘simliklarning 
epidermasida, pо‘stloq parenximasi hamda qari parenxima 
hujayralarda uchraydi. Ularni sukkulent tipidagi о‘simliklarda ham 
kо‘p uchratiladi. Kalsiy oksalat kristallaridan tashqari ba’zi bir 
о‘simliklarda (fikus, nasha) kalsiy karbonat kristali hosil bо‘ladi. Ular 
hujayra qobig‘idagi о‘simtalar orqali shimilib, hujayraning ichki 
bо‘shlig‘iga о‘sib kirib boradi. Natijada uzum boshiga о‘xshash 
sistolitlar paydo bо‘ladi. Sistolitlar gazandadoshlar, tutdoshlar va 
boshqa oila vakillari uchun xarakterlidir.
Tut va anjir barglari hujayralarida uchraydi. Kristallar hujayrada 
osmotik bosimni saqlab turishda, oksalat va kislota muvozatini 
boshqarishda muhim rol о‘ynaydi. Kristallar ayniqsa kserofit ekologik 
guruhga mansub о‘simliklarda, ya’ni qurg‘oqchil sharoitda yashovchi 
yoki shо‘rxok tuproqlarda о‘suvchi о‘simlik turlarida uchraydi. Ular 
hujayra shirasining osmotik bosimini oshirish orqali hujayraning 
shimish kuchiga ta’sir etadi. 
Kristallar о‘simlikda hosil bо‘lgan kalsiy elementini neytrallashda 
ham ma’lum ahamiyatga ega. Chunki xazonrezgilik vaqtida о‘simlik 
barglarida tо‘plangan ortiqcha ohak chiqarib yuboriladi. Ikkinchi 
tomondan kristallarga ega bо‘lgan epidermal hujayralar yaltirab 
turadi. Bu о‘z navbatida quyoshning tik tushayotgan nurlarini 
sindiradi, о‘simlikni ortiqcha qizib ketishidan va suv sarfidan 
saqlaydi. Bu kо‘rsatkichlar hujayraning fiziologik holatiga qarab 
о‘zgarib turadi.
Vakuolaning hujayra osmotik jarayonlaridagi roli va 
sitoplazmaning ba’zi bir fizik xususiyatlari, plazmoliz hodisasida 
kо‘rinadi.