|
2. Diketenga
fenilgidrazin birikkanda ham yuqoridagi birikmalar hosil bo’ladi:
СH
2
= C – CH
2
O – C = O
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
СH
2
= C – CH
2
O – C = O
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
N
N
C
6
H
5
О
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
1-fenil-3-metilpirazolon-5 uch xil tautomer shaklda mavjud bo’lishi mumkin:
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
N
N
C
6
H
5
HО
CH
3
NH
N
C
6
H
5
О
CH
3
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
N
N
C
6
H
5
О
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
HО
CH
3
NH
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
1-fenil-3-metilpirazolon-5-ni metil yodid bilan alkillab
antipirin
(1-fenil-2,3-dimetil-pirazolon-
5)
hosil qiladi:
NH
N
C
6
H
5
О
CH
3
CH
3
J
-HJ
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
NH
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
CH
3
J
-HJ
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
Bu reaksiya orqali III tautomer shaklning mavjudligi isbotlanadi.
453
Antipirin
– haroratni pasaytiruvchi vosita sifatida ma’lum. Achchiq ta’mga ega, suvda yaxshi
eriydi. Antipirin biopolyar ko’rinishida mavjud bo’ladi:
N – C H
3
N
C
6
H
5
О
C H
3
-
N – C H
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
C H
3
-
Amidopirin
(piramidon)
– 4-dimetilaminoantipirin haroratni pasaytirish bilan birga
antinevralogik
xususiyatga ega bo’lgan muhim dori. Uni hosil qilish uchun
antipirin
nitrit kislota
yordamida 4-nirozoantipiringa aylantiriladi. Hosil bo’lgan 4-nitrozoantipirinni dastlab qaytarib, so’ngra
alkillab piramidon olinadi.
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
HNO
3
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
O = N
[H]
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
H
2
N
2CH
3
Cl
2 HCl
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
(CH
3
)
2
N
антипирин
4-нитроантипирин
4-аминоантипирин
амидопирин
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
HNO
3
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
O = N
[H]
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
H
2
N
2CH
3
Cl
2 HCl
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
(CH
3
)
2
N
2CH
3
Cl
2 HCl
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
(CH
3
)
2
N
антипирин
4-нитроантипирин
4-аминоантипирин
амидопирин
Imidazol
(C
3
H
4
N
2
)
.
Imidazol–pirazolning izomeri bo’lib, 90
0
C da suyuqlanadi, 256
0
C da
qaynaydi. U glioksal, ammiak va formaldegiddan olinadi:
OHC – CHO
+
NH
3
NH
3
CH
2
O
-3H
2
O
N
HN
OHC – CHO
+
NH
3
NH
3
CH
2
O
-3H
2
O
N
HN
N
HN
Imidazolning hosilalari yuqoridagi usul orqali hosil qilinadilar. Imidazolning asosli xossasi
pirazolnikiga nisbatan deyarli besh marotaba
kuchli
(imidazolning asosli doimiyligi 1,2
*
10
-7
,
pirazolniki esa 3,4
*
10
-18
).
Imidazol
halqasi
gistidin, gistalin
kabi aminokislotalar,
pilokarlin
kabi alkaloidlar tarkibiga
kiradi.
antipirin
4-nitroantipirin
4-aminoantipirin
amidopirin
gistadin
gistamin
454
N
HN
CH
2
– CH – COOH
NH
2
-CO
2
N
HN
CH
2
– CH
2
– NH
2
гистадин
гистамин
пипилокарлин
О
O
H
5
C
2
CH
2
N – СН
3
N
N
HN
CH
2
– CH – COOH
NH
2
-CO
2
N
HN
CH
2
– CH
2
– NH
2
гистадин
гистамин
N
HN
CH
2
– CH – COOH
NH
2
-CO
2
N
HN
CH
2
– CH
2
– NH
2
N
HN
CH
2
– CH – COOH
NH
2
N
HN
N
HN
CH
2
– CH – COOH
NH
2
-CO
2
N
HN
N
HN
CH
2
– CH
2
– NH
2
гистадин
гистамин
пипилокарлин
О
O
H
5
C
2
CH
2
N – СН
3
N
пипилокарлин
О
O
H
5
C
2
CH
2
N – СН
3
N
N – СН
3
N
Tiazol
(C
3
H
3
NS)
.
Tiazol 117
0
C da qaynaydigan suyuqlik, tabiatda erkin holda topilgan emas.
Ammo tiazol halqasi ko’pchilik tabiiy birikmalar tarkibida uchraydi.
Dori-darmonning parchalanishi natijasida tiazol hosil bo’ladi.
Penitsillin tia’zolidinning
hosilasi
hisoblanadi. Tiazolning hosilalari qator tibbiy dorilar guruhini tashkil etadi. Tiazollarni tioamidlar va
xlorketonlarning o’zaro ta’siri natijasida hosil qilish mumkin:
СH
3
– С = O
CH
2
Cl
+
H
2
N
HS
C – CH
3
-H
2
O; -HCl
S
N
CH
3
H
3
C
хлорацетон
тиоацетамид
2,4-диметилтиазол
СH
3
– С = O
CH
2
Cl
+
H
2
N
HS
C – CH
3
-H
2
O; -HCl
S
N
CH
3
H
3
C
СH
3
– С = O
CH
2
Cl
+
H
2
N
HS
C – CH
3
-H
2
O; -HCl
S
N
S
N
CH
3
H
3
C
хлорацетон
тиоацетамид
2,4-диметилтиазол
Agar bu jarayonda
tioformamid
va xlorsirka aldegid ishlatilsa, u holda
tiazol
hosil bo’ladi:
Н – С = O
CH
2
Cl
+
HN
HS
C – Н
S
N
Н – С = O
CH
2
Cl
+
HN
HS
C – Н
S
N
S
N
Penitsillin –
tiazolning
hosilalaridan hisoblanadi. U dastlab
1871
yilda
A.V.Manasein
tomonidan
mog’or
tarkibidan ajratib olingan. Penitsilinning 100 dan ortiq turlari ma’lum bo’lib, uning
tuzilishi quyidagichadir:
S
N – С = О
CH – CH – NH – CO – R
HOOC – HC
(CH
3
)
2
C
*
*
*
S
N – С = О
CH – CH – NH – CO – R
HOOC – HC
(CH
3
)
2
C
*
*
*
Penitsillinlar asosan R-ning tuzilishi bilan farq qiladilar. Agar
R-CH
2
-C
6
H
5
bo’lsa,
G penitsilin
(benzilpenitsilin)
deb,
R=-CH
2
OC
6
H
5
-
B-penitsilin
(fenoksimetilpenitsilin)
deb,
CH
2
-C
6
H
4
OH
bo’lsa,
n-oksibenzilopenitsilin
deb va x.k. ataladi.
xloratseton
tioatsetamid
2,4-dimetiltiazol
455
18-mavzu. Olti a’zoli geterosiklik halqalar
Benzol halqasidagi bir metin gruppasi geteroatomlarga almashinishidan hosil bo’lgan
moddalarga olti a’zoli geterohalqali birikmalar deb aytiladi:
Shulardan ko’proq ahamiyatlilari
piridin
va uning hosilalari hisoblanadi.
Piridin
(C
5
H
5
N).
Benzol halqasidagi bitta CH-guruhni azot atomiga almashinishidan piridin
hosil bo’ladi.
1
2
3
4
5
6
N
1
2
3
4
5
6
N
N
Fizik xossalari. Piridin
– 42
0
C da suyuqlanadigan, 115,3
0
C da qaynaydigan, zichligi 0,9772-
0,982 g/sm
3
bo’lgan
kuchli yoqimsiz
hidga ega bo’lgan
suyuqlik.
Suv bilan istalgan nisbatda aralashadi
va zichligi 1,00347 ga teng bo’lgan aralashma hosil qiladi. U
3
molekula suv bilan 92-93
0
C
qaynaydigan
azeotrop
aralashma hosil qiladi.
O’ta zaharli
. Ko’pchilik organik moddalarni va
anorganik tuzlarni yaxshi eritadi. Ba’zi xossalari jihatidan
benzolga
o’xshaydi, jumladan oksidlovchilar
va kislotalar ta’siriga barqaror. Piridin
uchlamchi
amin. U kuchli bo’lmagan
asos
xossalariga ega.
Kislotalar bilan
tuz
hosil qiladi. Piridinning tuzilishi quyidagicha:
2,6-holatlarda
-holat
deb
, 3,5-holatlarda
-holat
deb
, 4-holat
-holat
deb ataladi.
Piridin shunday tuzilganligidan
bitta
o’rinbosarli hosilalarining
3
ta izomeri,
ikkita
bir xil
o’rinbosarli hosilalarining
6
ta izomeri,
ikkita
har xil
o’rinbosarli hosilalarining
12
ta izomeri bo’ladi.
Piridin gomologlarining trivial nomlari ko’p ishlatiladi.
Monometilpiridinlar –
pikolinlar
,
dimetilpiridinlar –
lutidinlar
va trimetilpiridinlar –
kollodinlar
deb ham ataladi.
α-pikolin
2-metilpiridin
β-pikolin
3-metilpiridin
γ-pikolin
4-metilpiridin
456
N
CH
3
N
CH
3
N
CH
3
-пиколин
2-метилпиридин
-пиколин
3-метилпиридин
-пиколин
4-метилпиридин
CH
3
N
CH
3
сим-колидин
2,4,6-триметилпиридин
Н
3
С
N
CH
3
2-метил-5-этил-
пиридин
Н
5
С
2
N
CH
3
N
CH
3
N
CH
3
-пиколин
2-метилпиридин
-пиколин
3-метилпиридин
-пиколин
4-метилпиридин
N
CH
3
N
N
CH
3
N
CH
3
N
N
CH
3
N
CH
3
N
N
CH
3
-пиколин
2-метилпиридин
-пиколин
3-метилпиридин
-пиколин
4-метилпиридин
CH
3
N
N
CH
3
сим-колидин
2,4,6-триметилпиридин
Н
3
С
N
CH
3
2-метил-5-этил-
пиридин
Н
5
С
2
N
N
CH
3
2-метил-5-этил-
пиридин
Н
5
С
2
Do'stlaringiz bilan baham: |
