233
Fizik xususiyatlari.
Bizga ma’lum bo’lgan ko’plab
qutblanmagan birikmalarda
uglevodorodlar uchun xos bo’lgan fizik xususiyatlarning barchasini kuzatish mumkin: qaynash
va suyuqlanish xaroratlarining nisbatan past ekanligi, qutblanmagan erituvchilarda erishi va o’z
navbatida qutblangan erituvchilarda, masalan, suvda erimasligi.
Spirt molekulasida kuchli qutblangan gidroksil guruxi saqlagani va bu kuchli qutblangan
guruxda vodorod atomining mavjudligi ularning fizik xususiyatlarini oddiy uglevodorodlardan
keskin farq qilishiga sabab bo’ladi.
Ba’zi muhim spirtlarning fizik xususiyatlari -jadvalda berilgan.
9.1-jadval
Spirt nomi
Formulasi
T
suyuq.
°S
T
qayn.
°S
20 °S
dagi
zichligi
Suvda
eruvchanligi
g/100 g
Metil
CH
3
OH
– 97
64,5
0,793
Etil
CH
3
CH
2
OH
– 115
78,3
0,789
n-Propil
CH
3
CH
2
CH
2
OH
– 126
97
0,804
n-Butil
CH
3
(CH
2
)
2
CH
2
OH
– 90
118
0, 810
n-Pentil
CH
3
(CH
2
)
3
CH
2
OH
– 78,5
138
0,817
n-Geksil
CH
3
(CH
2
)
4
CH
2
OH
– 52
156,5
0,819
n-Geptil
CH
3
(CH
2
)
5
CH
2
OH
– 34
176
0,822
n-Oktil
CH
3
(CH
2
)
6
CH
2
OH
– 15
195
0,825
n-Detsil
CH
3
(CH
2
)
8
CH
2
OH
6
228
0,829
n-Dodetsil
CH
3
(CH
2
)
10
CH
2
OH
24
n-Tetradetsil
CH
3
(CH
2
)
12
CH
2
OH
38
n-Geksadetsil
CH
3
(CH
2
)
14
CH
2
OH
49
n-Oktadetsil
CH
3
(CH
2
)
16
CH
2
OH
58,5
Izopropil
CH
3
CHOHCH
3
– 86
82,5
0789
Izobutil
(CH
3
)
2
CHCH
2
OH
– 108
108
0,802
10,2
Ikkilamchi-butil
CH
3
CH
2
CHOHCH
3
– 114
99,5
0,806
12,5
Uchlamchi-butil
(CH
3
)
3
COH
25,5
83
0,789
Izopentil
(CH
3
)
2
COHCH
3
– 117
132
0,813
2
Faol pentil,
(–)-2-metil-1-butanol
CH
3
CH
2
CH(CH
3
)CH
2
OH
128
0,816
3,6
Uchlamchi-pentil
CH
3
CH
2
C(OH)(CH
3
)
2
– 12
102
0,809
12,5
Siklopentanol
siklo-C
5
H
9
OH
140
0,949
Siklogeksanol
siklo-C
6
H
11
OH
24
161,5
0,962
Allil
CH
2
=CHCH
2
OH
– 129
97
0,855
Kroton
CH
3
CH=CHCH
2
OH
118
0,853
16,6
Metilvinilkarbinol
CH
2
=CHCHOHCH
3
97
CH
3
OH
CH
3
CH
2
CHCH
2
OH
CH
3
CH
2
CH
2
OH
metan
ol
2-metil-1-butan
ol
2-fenil-1-etan
ol
CH
3
– CH
2
– C – CH
3
OH
CH
3
2-metil-2-butan
ol
CH
3
– CH – CH – CH
3
OH
CH
3
3-metil-2-butan
ol
CH
2
– CH
2
OH
Cl
2-xloretanol
CH
3
– CH – CH = CH
2
OH
3-buten-2-ol
234
Benzil
C
6
H
5
CH
2
OH
– 15
205
1,046
4
α-Feniletil
C
6
H
5
CHOHCH
3
221
1,013
1,6
β-Feniletil
C
6
H
5
CH
2
CH
2
OH
– 27
298
102
0,05
Difenilkarbinol
(C
6
H
5
)
2
CHOH
69
298
Trifenilkarbinol
(C
6
H
5
)
3
COH
162,5
Dolchin
C
6
H
5
CH=CHCH
2
OH
33
257,5
Spirtlarning uglevodorodlardan asosiy farqi, ularning (dastlabki spirtlarning)
suvda
yaxshi erishi hisoblanadi. Spirt molekulasining qutblangan
OH
-guruxilari saqlashi, suv
molekulasidagi molekulalararo ta’sir kuchlari kabi, kuchlar ta’sirida bo’lishini ta’minlaydi.
Natijada ikki turdagi molekulalarning aralashishi kuzatiladi; bunda suv yoki spirt molekulasini
bir-biridan ajratish
uchun sarflanadigan energiya, suv va spirt molekulalari orasida bog’ hosil
bo’lishi hisobiga qoplanadi.
Bunday xususiyat
OH
-guruxi molekulaning asosiy qismini tashkil etuvchi quyi spirtlar
uchun xosdir. Uzun alifatik zanjirga ega bo’lgan yuqori spirtlar
uchun alkanlarning fizik
xususiyatlari mos keladi. Uglerod atomining soni ortishi bilan suvda eruvchanligining
o’zgarishini quyidagicha ko’rish mumkin: dastlabki uch birlamchi-spirt suv bilan yaxshi
aralashadi; 100 g suvda 8 g n-butil spirti; 2 g n-pentil spirti, 1 g – geksil spirti, yuqori spirtlar esa
yanada kam erishini ko’rsatadi.
Spirtdagi uglerod atomining soni ortishi bilan
qaynash xaroratining ortishini,
tarmoqlanish ortishi bilan esa kamayishini kuzatish mumkin. Spirtlarning qaynash xarorati mos
uglevodorodlarning qaynash xaroratidan sezilarli katta.
Vodorod bog’lanish. Assotsiatsiya
.
Uglevodorodlarning qaynash xarorati uning tuzilishi
va molekulyar massasi bilan belgilanadi; bu o’zaro vendervals kuchlar hisobiga ta’sirda
bo’luvchi molekulalar uchun xos.
Tuzilish va qaynash xarorati
9.2-jadval
Nomi
Tuzilishi
Molekulyar
massasi
Dipol momenti
T
qay.
°S
n-pentan
CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
CH
3
72
0
36
Dietil efiri
CH
3
CH
2
OCH
2
CH
3
74
1,18
35
n-propil spirt
CH
3
CH
2
CH
2
OH
79
2,10
47
n-butanal
CH
3
CH
2
CH
2
CHO
72
2,72
76
n-butil spirti
CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
OH
74
1,63
118
-jadvalda bir-biriga yaqin molekulyar massaga ega bo’lgan,
lekin tuzilishi bilan farq
qiluvchi birikmalar taqqoslangan. Bundan n-pentan zanjirining o’rtasidagi
–CH
2
-
metilen guruxi
o’rnida (molekulyar massasi 14), kislorod atomi (molekulyar massasi 16) mavjudligi, qaynash
xaroratiga ta’sir etmasligini va deyarli bir xil eganligini ko’rish mumkin. Shu bilan birga n-butil
spirtining qaynash xarorati deyarli 80 °S ga yuqori ekanligini kuzatamiz. Qaynash xarorati
orasidagi bunday katta farqni qanday izohlash mumkin?
Avval aytganimizdek
spirtlar kuchli qutblangan
OH
-guruxi saqlaydi, shuning uchun
qaynash xaroratini ayni xususiyat bilan bog’lash mumkin. Yana bir muhim omil ham mavjudki,
n-butil spirtining dipol momenti (1,63) dietilefirining dipol momentidan (1,18) katta va n-
pentanning (o) dipol momentidan juda katta ekanligi bilan bog’liq. Dipol-dipol ta’sir natijasida
vujudga keluvchi molekulalararo kuchlarni yengish uchun katta energiya kerak bo’ladi va mos
ravishda qaynash yuqori xaroratlarda amalga oshadi.
-jadvaldagi boshqa
birikmalarni taqqoslashlar, boshqa qo’shimcha omillarning
mavjudligini va bu omillar
Do'stlaringiz bilan baham: 
