Замонавий таълим / современное образование 015, Муллабоева Н. М., Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий Университети «Психология»

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2015, 5
сеза оладилар ва бундай шароитларда тавак­
кал қилишдан ўзларини тия оладилар. Эҳти­
мол, «зигзаг» типига мансуб кишилардаги 
ана шундай ўзига хос фазилатлар улардаги 
тавак калга нисбатан нейтрал муносабатларни 
таъминлаган бўлса керак
1
. 
Мамлакатимизда ижтимоий­сиёсий, маъна­
вий муҳитни барқарорлаштиришнинг муҳим 
шартларидан бири ёш авлодни ҳар томонлама 
етук, онг­шуурли қилиб тарбиялашдан иборат. 
Ёшларда мустақил ва эркин фикрлаш, онгли 
равишда қарор қабул қилиш кўникма ва мала­
каларини шакллантириш орқалигина уларда 
турли ижтимоий, сиёсий хавф­хатарлар, ҳар 
хил жиноий гуруҳлар таъсирига қарши «имму­
нитет»ни ҳосил қилиш мумкин. Турли хавфли 
вазиятларда тўғри, оқилона қарорларга кела 
олиш хусусиятининг асосий ўлчов­кўрсат­
кичларидан бири таваккалчиликка тайёрлик 
ҳисобланади. Ўтказилган барча назарий ва 
амалий тадқиқотлар асосан қуйидаги хулоса­
ларга келишимизга сабаб бўлди. 
Махсус текширишлардан маълум бўлишича, 
ўсмирлик даврида ўспиринлик даврига нис­
батан таваккалчиликка тайёрлик кучлироқ 
ифодаланган бўлар экан. Бу эса ўспиринлик 
даврида ёшлар онгининг бир поғона юқори 
кўтарилиб, уларда вазминлик, ҳар ишда 
эҳтиёт корлик каби хусусиятларининг пайдо 
бўлиши билан тушунтирилади. Далилий 
1
Лучшие психологические тесты для профотбора и 
профориентации. / Под ред. А.Ф.Кудряшова. – Петроза
-
водск, «Петрком», 2002. 
маълумотларнинг гувоҳлик беришича, ўғил 
бола ларда қиз болаларга нисбатан таваккал­
чи ликка тайёрлик хусусияти кучлироқ ифода­
ланган. Бу ҳолатни эркак жинсининг инсон 
эволюцияси ҳамда ижтимоий тараққиётида 
тутган ўрни билан боғлиқ равишда тушунтириш 
мумкин бўлса керак. Инсон популяциясида 
эркак зоти кўпроқ оила, жамиятни бошқариш, 
уни турли ёвуз кучлардан ҳимоя қилиш, унинг 
фаровонлигини таъминлаш вазифасини бажа­
риб келган ва бу ишларни амалга оширишда 
кўплаб хавф­хатарларни бошидан кечиради. 
Аёлнинг асосий вазифаси «оила ўчоғи»га 
эга лик қилиш, эркак томонидан яратилган 
моддий бойликларни болаларга тақсимлаб 
бериш, маънавий ютуқларни кейинги авлодга 
етказишдан иборат бўлиб, уларнинг ҳаётида 
таваккал хулқ­атвор эркаклардаги қадар муҳим 
аҳамият касб этмайди.
Инсон характерини аниқлашнинг қизиқарли 
усулларидан бири геометрик шаклларни 
идрок этиш хусусиятлари, яъни субъектнинг 
учбурчак, айлана каби шаклларга ижобий ёки 
салбий муносабат билдиришига асосланади. 
Психогеометрик тест бўйича олинган маълу­
мотларнинг қиёсий таҳлилидан маълум бўли­
шича, таваккалчиликка тайёрлик хусусияти 
шахс нинг бошқа характер хусусиятлари 
билан биргаликда яхлит воқелик сифатида, 
улар га боғлиқ равишда ёш улғайиши билан 
шаклланиб, сайқал топиб боради. Ўсмирлик 
давридан ўспиринлик даврига ўтиш жараёнида 
юз берадиган психологик, психофизиологик ва 
Изоҳ:
ордината ўқи: Р.Шуберт методикаси 
бўйича тўпланган ўртача баллар (N=583); 
абсцисса ўқи: психогеометрик тестга асосан 
ажратилган типлар – 1 – «учбурчак»; 2 – 
«квадрат»; 3 – «тўғри тўртбурчак»; 4 – 
«айлана»; 5 – «зигзаг».