Zarralar fizikasi

•loktron ma’lum 
konfiguratsiya bilan joylashib, Kulon qonuni bo‘yicha 
iilohida bo'laklari 
bilan ta ’sirteshib turadi. Elektron atomda m a’lum 
muvo/nnat holatda 
boMib, agar u muvozanatdan siljisa, kvazielastikkuchlar 
•leklronni 
muvozanat holat atrofida tebranishga majbur etadi va nurlanish 
уи/ица kcladi.
Atomdagi 
musbat vamanfiyzaryadlamingtaqsimlanishxarakterini o‘rganish 
maqundida 
Iv.Rezerford va uning xodimlari a-zarrachalaming moddalarda 
Michiliihini 
o'rgandilar. Tajriba natijasida a-zarralar o‘zlarining dastlabki 
yo'nnllehinl lurli 
burchak ostida o‘zgartiigan. Ba’zilarijudakatta(deyarli 180° 
gnchn) burehakka 
sochilgan. Olingan natijalarga asoslanib, Rezerford atom ichida 
jiulii kichik hajmga 
to‘plangan va katta massagategishli kuchli musbat elektr 
mnydon (yadro) 
mavjud bo‘lgandagina a-zarralar .shunday katta burehakka 
MH'hilishi mumkin, 
degan xulosaga keladi va 1911-yilda o‘zining sayyoraviy
3

---

modelini yaratdi. Bu modelga ko‘ra, elektronlar yadro atrofida joylashadi. 
Elektronlar soni esa shundayki, ulaming yig‘indi manfiy zaiyadi yadroning 
musbat zaryadini neytrallab turadi. Atomning bunday sayyoraviy modeliga ko‘ra, 
uning deyarli butun massasi kattaligi (o‘lchami) taxminan 10
~12
sm ga teng 
bo‘lgan atomning markazi - yadrosida to‘plangan.
Rezerford sochilgan a -zarralar sonini aniqlashda atom yadrosi zaryadi 
Ze
ni va a -zarraning zaryadi 
Z ae
ni nuqtaviy deb, ular orasidagi o‘zaro 
ta’sirlashuvni Kulon qonuni
F
ZaeZe
ga bo‘ysunadi deb hisobladi, bunda r-zaryadlar orasidagi masofa. Energiya 
va harakat miqdori momentining saqlanish qonuniga ko‘ra sochilish uchurt 
quyidagi formulani yaratdi
N t
dN (9) = n0
0
16?**
2 
Ze2
1
a
4
—
m 3 —
2 a
dQ.
sin
\
(1)
Bu yerda: 
d N -
sochilish nuqtasidan r-masofadagi 
d
q -fazoviy burehakka 
to‘g ‘ri kelgan va ® burehak ostida sochilgan a-zarralar soni;
0 -a -z a rra n in g sochilishdan oldingi va keyingi yo‘nalishi o‘rtasidagi 
burehak; 
N0~
sochuvchi yaproqehaga tushayotgan dastadagi a-zarralar 
soni; 
t -
sochuvchi yaproqeha qalinligi; 
ng-
sochuvchi moddaning 1 sm3 
dagi yadrolari soni; 
ma,
0 a - mos ravishda zarraning massasi va boshlang‘ich 
tezligi.
(1) formuladan:
dN . 4 <9