Zarralar fizikasi

Cl
—^ Xj +
X
2
+ ... "H 
Xn
(7.2.1)
kabi umumiy ko^rinishga ega. 
a
zarra uchun tinch holatdagi sistemada 
toMa energiyaning saqlanish qonuni quyidagicha yoziladi:
E = m0e2 =^(т*с2+ТЛ 
■
 
(
7
.
2
.
2
)
a
bu yerda 
TJbsM m M jg i
zarraning kinetik energiyalari.
U 
(л 
С
л
>
Сл
Demak, parchalanishning zarur sharti:
. 
(7.2.3)
a
Shubhasiz, bu parchalanish uchun yetarli shart emas, chunki energiya 
saqlanish qonunlaridan tashqari, uning boshqa saqlanish qonunlari ham 
taqiqlashi mumkin.
246

---

Parchalanish jaray onida ajralib chiquvchi energiya, y a ’ni 
xo -
zarralaming kinetik energiyalarining yigMndisi parchalanish energiyasi 
Q deb ataladi. (7.2.2) ga ko‘ra, u boshlangMch va oxirgi zarralaming 
massalari farqiga teng:
Q = Y j T« = m
o^2 “ X
ma° 2-
(7.2.4)
a
a
0 ‘z-o‘zidan parchalanishi uchun 
Q >
0, ya’ni biz yana zarur shartga
(7.2.3) kelamiz. Misol: Neytronning beta-parchalanishi.
Proton, neytron va elektron quyidagi massalarga ega: 
= 938,26 
MeV, 
m
= 939,55 
MeV, m
= 0,51 MeV. Ko‘rinib turibdiki, 
m > m +
y 
n
? 
e 
7
7 
n 
p
me,
agar bu boshqa saqlanish qonunlariga zid kelmasa, erkin neytronning 
beta-parchala:nishi n —»p + e~ sxemasi bo‘yicha o‘tishi mumkin. Haqiqatda 
esa, bunday jarayon o'tmaydi. Masalan, impuls momenti saqlanmaydi va
amalda n —>p + P~ + n proton, elektron va antineytrinoga parchalanadi.
Ikkinchi tomondan erkin proton massasi neytron massasidan mp< mn kichik 
boMgani uchun neytron va boshqa zarralarga parchalanmaydi.
Endi ikki zarrali parchalanishni ko6rib chiqamiz: