Farg’ona Profayling Maktabining electron kutubxonasi

dendritlar
va bitta uzun o’simta - 
aksondan 
iborat hujayradan 
tashkil topgan.
Turli nerv hujayralarining tutashgan joyi 
sinaps
deyiladi va u bir neyrondan 
boshqasiga impulslarni o’tkazish (to’xtatish yoki ushlab qolish)ni ta'minlaydi.
Nerv hujayralari to’plami miyaning kulrang moddasini, nerv tolalarining 
to’plami esa miyaning oq moddasini tashkil etadi. Nerv to’qimasi o’ziga xos 
xususiyatlarga ega bo’lib, ular qo’zg’aluvchanlik va o’tkazuvchanlik asosiy 
xususiyatlar hisoblanadi.
Markaziy nerv tizimi bosh va orqa miyadan iborat. Orqa miya umurtqa 
pog’onasining kanalida joylashgan bo’lib, nerv to’qimasidan iborat. Orqa miya 

---

Farg’ona Profayling Maktabining electron kutubxonasi 
https://t.me/profayling_uz 
15 
ikkita yarim, ya'ni o’ng va chap qismlardan iborat bo’lib, ularni uzunasiga ketgan 
oldingi va orqa kesiklar ajratib turadi.
Orqa miyada nerv tolalarining tutamlari joylashgan bo’lib, sklet muskullari, 
nerv va shilliq qavatidagi periferik nerv uchlaridan qo’zg’alish nerv impulslari 
ko’rinishida, ular orqali miyaga u yerdan esa periferiyaga yetkaziladi.
Orqa miyada ongsiz reflektor harakatlarning gavda va qo’l-oyoqlar 
muskullarning, shuningdek bir qator fiziologik jarayonlarning tomirlarni 
harakatlantiruvchi, teri ajratuvchi va boshqa markazlar joylashgan.
Bosh miya qutida joylashgan bo’lib, orqa miyaning ustida joylashganga 
o’xshaydi. Bosh miyada uzunchoq miya, orqa miya, o’rta miya, oraliq miya va 
oldingi miya farqlanadi.
Orqa miya, Varoliy ko’prigi va miyachadan iborat bo’lib, uzunchoq miya 
bilan birgalikda miya sopini tashkil qiladi. Miya sopi orqa miyani davomidek 
tutashgan.Uzunchoq miya orqali orqa miyadan bosh miyaning yuqori bo’limlariga 
impulslar o’tadi va orqaga qaytadi.
Uzunchoq miyaning yadrolari murakkab refleks aktlarida ishtirok etadi; 
so’rish, chaynash, so’lak ajratish va hokazo.
Miyacha tana harakatlarini muvofiqlashtirishda ishtirok etadi. O’rta miyato’rt 
tepalik qizil yadro muskul tonusining me'yoriy taqsimlanishini, tovush va yorug’lik 
qo’zg’atuvchilarini hamda og’irlik kuchiga nisbatan tananing to’g’ri joylashishini 
idora etadi.
Oraliq miyada sezuvchanlikning oraliq markazlari mujassamlashgan. Oldingi 
miya va uni qoplab turgan po’stloq bosh miyaning oliy qismlarini tashkil etadi.
Oldingi miya bosh miyaning eng katta qismini deyarli 80 foizini tashkil qiladi va 
peshona sohasidan ensagacha cho’zilgan yoriq bilan ajrashgan ikkita o’ng va chap 
yarim sharlardan bir-biri bilan qadoqsimon tana yordamida birikadi.
Yarim sharlarning barcha yuzasi (qariyb 2200 sm) miya po’stlog’i deyiladi. 
Miya po’stlog’i kulrang moddadan tashkil topgan. Uning qalinligi turlicha bo’lib 4-
5 mm.gacha boradi.
Bosh miya katta yarim sharlari qobiqining yuzasi odamda katta sohaga 
ajratiladi, peshona (eng katta), tepa, ensa va chakkadan iborat. Bir xildagi hujayralar 
qatlamidan iborat qismlar (qobiq shakli va faoliyatining vazifalari turlicha bo’lgan 
oltita qatlam hujayralaridan tashkil topgan) qavatlardan (maydon) iborat. Odamda 
hammasi bo’lib 52 ta maydon mavjud. Bosh miyaning po’stlog’i ostida yotgan 
qismlarini qobiq osti sohasi deyiladi. qobiq osti sohasi va qobiq osti tutamlari 
umumiy sezuvchanlikning differensiyalashgan markazlari hisoblanadi.
Bu soha bizning emosiyalarimiz va instinktlarimiz bilan bog’langan.
Periferik nerv tizim markaziy nerv tizimi bilan ajralmas yaxlitlikni tashkil etadi. 
Periferik nerv tizimi markaziy nerv tizimidan chiqib, tarmoqlanib, shu bilan birga 
butun organizmni markaziy nerv tizimi bilan bog’lovchi nervlardan tashkil topadi.
Bosh miyadan 12 juft, orqa miyadan esa 31 juft nervlar chiqadi. Periferik 
nervlarning ikki turi: sezuvchi va harakat nervlari farqlanadi. Sezuvchi nervlar nerv 

---