Модулнинг ўқув-услубий мажмуаси Олий ва ўрта махсус таълим

3. Жамоанинг ривожланиш даражасини белгилаш методикаси
Унинг моҳияти у ёки бу ривожланиш даражасидаги жамоа норматив 
таърифини аниқ жамоа таърифи билан таққослашдан иборатдир. Ижтимоий 
аҳамиятга эга бўлган мақсаднинг, педагоглар билан ўқувчиларнинг 
биргаликдаги ҳар томонлама собитқадам фаолиятининг, ўзаро масъулиятли 
муносабатларнинг мавжудлиги, ўз-ўзини бошқариш органларининг фаолияти 
ва ҳ.к.
Ўқувчиларнинг жамоа туркум нормалари ва қоидаларининг, интизомнинг 
бузилишга муносабатларини кузатиб, жамоанинг ташкилий тузилиши 
таъсирчанлигига ишонч хосил қилиш мумкин.
Жамоа ривожланишининг дастлабки босқичида ўқувчилар тарқоқ бўлиб, 
уларда якдил ва гуруҳ раҳбари таяниши мумкин бўлган таъсирчан фаоллар 
бўлмайди. Шунинг учун бундай жамоада салбий ҳодисалар очиқ муҳокама 
қилинмайди, мустақил жамоа қарори қабул қилинмайди ва ҳакозо. Агар 
жамоа ривожланишининг иккинчи босқичида бўлса, номигагина эмас, балки 
педагогнинг ҳаракатларини қўллаб-қувватлайдиган ҳақиқий ҳаракат қилувчи 
фаоллар бўлса, унинг айрим ўқувчилар ва жамоа олдига муайян талаблар 
қўйишини кузатиш мумкин.
Жамоа ривожланиш даражасидан далолат берадиган муҳим белгиларидан 
бири – ўқувчиларнинг биргаликдаги фаолиятига иштиёқи макулатура ёки 
металлом тўплаш, кечага тайёргарлик кўриш каби таълим тизими 
тажрибасида мунтазам учраб турадиган ишларда кўзга ташланади. Гуруҳ 
раҳбари жамоанинг ривожланиш даражасини белгилаш учун ўқувчиларда 
уларнинг ҳозирги ва бўлажак ҳаётларида ижтимоий аҳамиятга молик 
мақсадлари мавжудлигини билиши муҳим, яъни жамоанинг ҳаётий фаолияти 
истиқболларини барча ёки ярим ўқувчилар қабул қилиши ва бу 
истиқболларнинг хусусияти қандайлигини билиб олиш зарур. Агар бўлажак 
шанбалик ёки байрам кечаси ўқувчилар учун фаолиятга ундовчи бўлса ва у 
кун истиқбол фақат айрим ўқувчилар учун аҳамиятли бўлса, жамоа 
ривожланишининг иккинчи босқичи ҳақида гапириш мумкин.
Жамоанинг ривожланиш даражасини аниқлашда ўқувчиларнинг фақат 
гуруҳдан ташқари фаолиятида намоён бўладиган муносабатиларини таҳлил 
этиш билангина чекланиб бўлмайди. Гуруҳ раҳбари ишининг ўзига хос 
хусусияти шундан иборатки, у оддий ўқувчини эмас, балки ўқувчилар 
жамоасини шакллантиради. Ўқувчиларнинг асосий вазифаси ўқишдан 
иборат. Шунинг учун гуруҳ раҳбари даставвал ўқувчиларнинг ўқишга қандай 
муносабатда эканлиларини, ўзларини дарсда қандай тутишларини, уй 
вазфаларини сидқидилдан бажаришлари ёки бажармасликларини аниқлайди. 
Ва ниҳоят, энг муҳими – уларнинг ўқишдаги мўлжаллари нималардан 

---

88 
иборат, бу мўлжаллар ижтимоий моҳиятга молик ёки молик эмаслиги 
ҳисобланади.
Педагог гуруҳ билан ишлашнинг дастлабки босқичида турли вазиятларга 
дуч келиши мумкин. Гуруҳда ҳақиқий жамоа муносабатлари бўлмаслиги 
мумкин, бунда ўқитувчи ишни бошидан бошлашига тўғри келади. Кўпинча 
бундай ҳолат янги шаклланган, «йиғма» гуруҳларда, янги қурилган ТАъЛИМ 
тизимиларида бўлиши мумкин. Тўғри, бошқа ҳолларда ҳам шундай бўлиши, 
аввалги гуруҳ раҳбарининг куч-ғайрати муваффақият келтирмаган бўлиши, 
таркиби ўзгармаган жамоа VII-VIII cинфларда ҳам шаклланмаслиги мумкин.
Иккинчи томондан гуруҳ раҳбари гуруҳ билан ишлар экан, ҳар доим 
жамоа ривожланишининг бошланғич даври билан иш кўради, деб мўлжаллаб 
бўлмайди. Бошланғич таълим тизимидаёқ (И-ИВ гуруҳларда) кўпинча яхши 
гуруҳ жамоалари шаклланади. Ўқитувчи бундай ҳолда жамоа фаолиятининг 
аввалги тажрибасини таҳлил этади ва унинг анча юқори ривожланиш 
даражасига мос келадиган тарбия методларини қўллайди. Шундай қилиб, 
ҳудудни белгилаш бирламчи муҳим босқич, аммо бу барча талабаларни 
тушуниши ва бутун дастур нима ҳақида эканлиги тўғрисида тушунчага эга 
бўлиши билан амалга оширилиши керак. Бу яна рағбатлантирувчи ҳам 
бўлади.
Бу соҳаларда талаба тушуниб етишида миллат жиҳатидан улкан фарқ бор 
ва баъзи ҳолларда алоҳида институтларда бу фарқ деярли катта миқёсга эга. 
Ўқитувчилар ҳозирда олдингидан кўра кўпроқ турли қобилият гуруҳларига 
дарс бермоқдалар ва бунинг давом этиши ва ёйилишидан далолат берувчи 
ишоралар мавжуд бўлиб, ҳатто институтлар ҳам жуда юқори малакали илғор 
номзодларни қабул қилишга одатланган. Умуман, ўқитиш ва таълимга жалб 
этиш аҳамиятли, аммо ўқув режасини тузиш учун ҳам ўзига хос жалб 
қилувчанлик керак.