Модулнинг ўқув-услубий мажмуаси Олий ва ўрта махсус таълим

ақлли, ахлоқли, билимли, ижодкор, қобилиятли, доно, 
камтар, инсонпарвар, саҳоватли, сабр-қаноатли, адолатли, мурувватли, 
соғлом, жисмонан бақувват, мард ва жасур
101
.
Абдулла Авлоний комил инсонни тарбиялаш борасидаги қарашлари 
билан Шарқ мутафаккирларининг фикрларини бойитар экан, комил инсон 
қиёфасида, яна шунингдек, 
ватанпарварлик, ҳамда интизомлилик 
сифатлари
ҳам намоён бўлиши керак, деб ҳисоблайди. Аллома миллат 
тақдирининг жонкуяри сифатида
миллий тил тараққиёти
жамият 
маънавий ривожини таъминловчи асосий омил, дея баҳолайди. 
2. Ўқувчилар жамоасининг шаклланиш босқичлари
Жамоанинг вужудга келиш учун 
тўрт босқич зарур
. Жамоанинг 
шаклланиш босқичларида дастлаб ўқитувчи бутун гуруҳга талаб қўяди ҳамда 
мазкур жараёнда жамоа фаолларининг шаклланишига алоҳида эътибор 
қаратади. Навбатдаги босқичда муайян даражада шаклланган жамоа 
фаоллари (активи) жамоа аъзолари олдига маълум талабларни қўяди. Учинчи 
босқичда эса жамоа умумий ҳолда жамоанинг ҳар аъзосидан муайян тарздаги 
фаолиятни олиб боришни талаб қилади. Сўнгги (тўртинчи) босқичда эса 
жамоанинг ҳар бир аъзоси ўз олдига мустақил равишда жамоа 
манфаатларини ифода этувчи талабни қўйиш лаёқатига эга бўлади. Ушбу 
жараён моҳиятини қуйидагича баён этиш мумкин: 
Жамоага қўйилаётган талаблар мазмунидаги фарқ жамоа ривожланиши 
босқичини аниқловчи ёрқин ташкилий кўрсаткич саналади. Жамоанинг 
амалий фаолияти мазмуни, жамоа аъзоларининг жамоа олдидаги 
жавобгарлиги, улар ўртасидаги ижодий ҳамкорлик, шунингдек, уларнинг 
хулқ-атвори ахлоқий камолот даражаларини кўрсатувчи муҳим белгилар 
сифатида намоён бўлади. Жамоани шакллантиришда унинг ҳаётини 
белгиловчи ички жараёнининг моҳиятини инобатга олиш зарур. 
Жамоанинг шаклланиш босқичларини белгилаш шартли ҳисобланади, 
зеро, жамоанинг шаклланиши муайян чегара ёки оралиққа эга эмас. Шунга 
қарамай ўқитувчIIк нуқтаи назаридан жамоанинг шаклланишини муайян 
10
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic practice / [edited by] 
Heather Fry, Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed. p. cm. pp: 119. 

---

76 
босқичларига ажратиш жуда муҳимдир. Ўқувчилар жамоасини маълум 
ривожланиш босқичларга ажратиш алоҳида аҳамият касб этади. Ўқувчилар 
жамоаси ривожланишининг ҳар бир босқичи жамоа аъзоларига нисбатан 
самарали ўқитувчIIк таъсир кўрсатишнинг мақбул шакл ва методларини 
танлаш имконини беради (19-расм). 
19-расм 
Жамоа ривожланишининг биринчи босқичи. Мазкур босқичда талаб 
фақат ўқитувчилар томонидан қўйилади. Бу жамоа ривожланишининг 
бошланғич нуқтасидир. Ушбу даврдаги жамоа ҳали тарбияловчи жамоа 
бўлмай, балки «ташкил этувчи бирлик» (синф ёки гуруҳ) ҳисобланади. Ушбу 
босқичда ўқувчилар ўқитувчи томонидан талабларнинг қўйилишига 
эътиборсиз қарайдилар. Жамоа аъзоларининг узлуксиз ижодий фаолиятини 
ташкил қилиш ва уларни муайян (ягона) мақсад атрофида бирлаштиришга 
эришиш орқалигина жамоа қарор топади.
Ўқувчиларнинг жамоа фаолиятида иштирок этиши туфайли аста-секин 
бойиб борадиган тажриба, фаолият натижасини биргаликда муҳокама қилиш, 
қилинажак ишларни режалаштириш жамоа аъзоларида масъулият, 
жавобгарлик, фаолият бирилиги, шунингдек, ишчанлик муносабатининг 
пайдо бўлиши, ўқувчиларда жамоа фаолиятига нисбатан қизиқишни пайдо 
бўлишига олиб келади. Ўқувчиларнинг жамоа фаолиятини ташкил этиш 
борасдаги тажрибага эга эмасликлари боис сўз юритилаётган босқичда 
ўқитувчининг асосий мақсади жамоа аъзоларини оддий тарзда уюштиришдан 
иборат бўлади.