|
узоқ
муддатли мураккаб
жараёндир.
Олий таълим тизимида репититорликни ўрганиш тадқиқотлари
давомида ходимлар баён қилишдики, талабалар ўрганилаётган фан ҳақида
тайёргарликка муҳтож, аммо талабалар гуруҳларда янги усулда ишлашга қай
даражада тайёрланиши, кўмак берилиши кераклиги ҳақида баён қилинмади
(Гриффитҳс эт ал., 1996). Ушбу хулоса исботга эга: “Ўқитувчилар бизни
гуруҳларда қандай ишлашни билади деб ҳисоблашади” дея маълум қилади
талабалар (Гриффитҳс анд Партингтон, 1992). Талабаларни гуруҳда ишлашга
тайёрлаш маърузачилар ўзини ўзи тайёрлаши каби муҳимдир.
8
3. Жамоада шахсни тарбиялаш тарбиянинг ййетакчи тамойили
Гуруҳ раҳбари ишида ўқувчилар жамоасини шакллантириш марказий
вазифа ҳисобланади, чунки жамоада шахсни тарбиялаш – тарбиянинг
йетакчи қонун-қоидаларидир.
Ўқувчилар жамоасини шакллантириш методикаси ҳозирги кунда анча
тўлиқ ва мукаммал ишлаб чиқилган. Бу методиканинг умумий асослари
педагогика курсида баён этилган бўлиб, у жамоа ва жамоада шахсни
тарбиялаш назариясига таянади. Жамоа назарияси қоидаларига мувофиқ уни
яратиш
методикаси
ишлаб
чиқилган.
Унинг
умумий
асослари
қуйидагилардан иборат: талаблар қўйиш; фаолларни аниқлаш, ўқув-меҳнат,
ижтимоий-сиёсий ва оммавий-маданий фаолиятдаги истиқболларни ташкил
этиш; соғлом жамоатчилик фикрини шакллантириш, ижобий анъаналарни
яратиш, ва кўпайтириш. Таърифланган бу қоидалар ҳар қандай жамоа
(таълим тизими, гуруҳ жамоаси, таълим тизимидан ташқари ўқувчилар
бирлашмаси ва ҳоказолар)ни шакллантириш ва ривожлантириш учун
қўлланма бўлиб ҳисобланади.
Ўқувчиларнинг жамоавий турмуш, меъёрлари ва қоидалари интизомини
бўзилишига муносабатларини кузатиб, жамоанинг ташкилий тузулиши
таъсирчанлиги ишонч хосил қилиш мумкин. Жамоа ривожланишининг
дастлабки босқичларида ўқувчилар тарқоқ бўлиб, уларда якдил фикр ва
гуруҳ раҳбари таяниши мумкин бўлган таъсирчан фаоллар бўлмайди.
Шунинг учун жамоада салбий ҳодисалар очиқ муҳокама қилинмайди ва
8
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry,
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm.
pp:
76
.
67
мустақил жамоа қарори қабул қилинмайди. Агар жамоа ривожланишнинг 2-
босқичида бўлса, номигагина эмас балки ҳаракатларини қўллаб-
қувватлайдиган ҳақиқий ҳаракат қилувчи фаоллар бўлса, унинг айрим
ўқувчилар ва жамоа олдига муайян талаблар қўйишини кузатиш мумкин.
Жамоанинг ривожланиш даражасидан далолат берадиган муҳим
белгилардан бири – ўқувчиларнинг биргаликдаги фаолиятга иштиёқи
макулатура ёки металлолом тўплаш, кечага тайёргарлик кўриш каби таълим
тизими тажрибасида мунтазам учраб турадиган ишларда кўзга ташланади.
Жамоанинг ривожланиш даражасини аниқлашда ўқувчиларнинг фақат
гуруҳдан ташқари фаолиятида намоён бўладиган муносабатларни таҳлил
этиш билангина чекланиб бўлмайди.
Гуруҳ раҳбари ишининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, у оддий
ўқувчини эмас, балки ўқувчилар жамоасини шакллантиради. Ўқувчиларнинг
асосий вазифаси ўқишдан иборат. Шунинг учун гуруҳ раҳбари даставвал
ўқувчиларнинг ўқишга қандай муносабатда эканликлари, ўзларини дарсда
қандай тутишларини, уй вазифаларини сидқидилдан бажаришлари ёки
бажармасликларини аниқлайди. Ва ниҳоят, энг муҳими – уларнинг ўқишдаги
ўзлаштиришлари ижтимоий моҳиятга молик ёки молик эмаслиги
ҳисобланади.
Бир гуруҳда шпаргалкалар, айтиб туришлар, кўчириб ёзишлар авж олган
эди. Ўқувчилар буни тан олишдан ҳам уялишмас, бундай ҳолни ўзига хос
дўстлик жамоатчилик деб ҳисоблашар эди. Аксинча, саволларга жавоб
олишда «Сен шпаргалкага қандай муносабатдасан?» деган саволга фақат бир
ўқувчи – Наргиза бундай деб ёзди: «Айтиб туришни ва айтиб туришдн
фойдаланишни ўзим эп кўрмайман». Анкета саволларига жавоб қайтариш
натижаларини муҳокама қилиш чоғида кўпчилик Наргизанинг тутган
йўлидан ғазабланишди: Қаранглар қандай мағрурланиб кетибди! Қадр-
қиммат бизда ҳам бор, лекин у алгебра бўйича назорат ишига нисбатан анча
муҳимроқ. Гуруҳ раҳбарига бу гуруҳда ишлаш жуда қийин эди. Бу йерда
кўпгина қобилятли ва яхши ўзлаштирадиган, айни пайтда, қолоқ ўқувчилар
ҳам бор эди.
Дарсдан ташқари пайитларда турли тадбирлар-кечалар, учрашувлар,
экскурсиялар ўтказилади. Лекин, буларнинг ҳаммаси энг муҳим нарсага –
ўқувчиларнинг таълим жараёнига, муносабатига ва бу жараёндаги ўзаро
муносабатига таъсир кўрсатмасди. Кўпчилик 8-гуруҳ ўқувчилари: Ўқиш ҳар
бир кишининг шахсий иши, - деган принсипга амал қиладилар. Юқорида
баён этилган гуруҳ жамоаси ривожланиш даражасининг пастлигидан далолат
беради.
68
Мана шундай ҳолатлар рўй бермаслиги учун жамоанинг ривожланиш
усулини аниқлаб олишимиз керак. Бунинг энг ишончли усули – ўқувчиларни
улар билан дарсда, дарсдан ташқарида ўзаро фаол ҳамкорлик қилиш
жараёнида кузатишдан иборатдир. Махсус диагностик усуллар, масалан:
анкета тарқатиш, педагогик вазиятларни вужудга келтириш, бошқалардан
ҳам фойдаланиш мумкин.
Лекин бу усуллар гуруҳда жуда эҳтиёткорлик билан, катта педагоглик
одоби билан қўлланиши лозим. Ўқувчиларни ўрганишнинг ҳар бир усули
айни вақтда тарбия усули ҳам эканлиги ўқитувчилар учун қонун бўлиши
керак.
Do'stlaringiz bilan baham: |
