Рахбар психологияси олий таълим, халц таълими, соглицни сацлаш, урта махсус



Download 10,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/97
Sana17.07.2022
Hajmi10,95 Mb.
#812447
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   97
Bog'liq
Rahbar psixologiyasi (N.Boymurodov)

812447

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА 
МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
к
;
а р ш и
д а в л а т
у н и в е р с и т е т и
НАРЗУЛЛА БОЙМУРОДОВ
РАХБАР
ПСИХОЛОГИЯСИ
Олий таълим, халц таълими, соглицни сацлаш, урта махсус
касб-^унар таълими бошцармаларинииг маъмурий ходимлари
учун цуллаяма сифатида тавсия этилган
Тош кент 
«Янги аср авлоди» 
2007
www.ziyouz.com kutubxonasi


Психология фанининг асосий вазифаси одамлардаги психик фаоли- 
ятнинг мо^иятини, унинг ривожланиш ^онуниятларини урганиб бориш- 
дан иборатдир. Мазкур *$лланмада олий таълим, хал^ таълими, соглиц- 
ни caiyiam, урта махсус касб-^унар таълими бош^армалари, маъмурий 
ходимларни рахбарлик фаолиятига йуналтиришда инсон омили, ра^бар- 
нинг ме^нат фаолияти жараёнида шаклланиб борадиган характери, тем­
перамента, профессионал ^обилияти, афшй имкониятлари ва уни шакл­
лантириш йуллари, методлари ^а^ида атрофлича фикр юритилади.
Кенг китобхонлар оммаси учун мулжалланган мазкур ^улланмадан 
таълим-тарбия, TapFHбот-ташви^от, маъруза ва амалий машрулотлар, 
давра су^батлари ва бош^а ма^садларда з^ам фойдаланиш мумкин.
Талаб ва истакларни инобатга олган з^олда психологияга оид ту- 
шунилиши цийин булган айрим суз ва атамаларнинг изозуш лугатини 
з^ам илова тарзида келтиришни ма^садга мувофи^ топдик.
Цулланма К[арши Давлат университета Илмий кенгаши 
томонидан нашрга тавсия этилган.
Масъул мухаррир:
Азим ЖАББОРОВ,
Kflpiuu Давлат университеты психология кафедраси
мудири, психология фанлари доктори, профессор.
Тшуризчилар:
Тура НАФАСОВ,
К,арши Давлат университети узбек
тилшунослиги кафедраси профессори,
Мавлуда ФАЙЗИЕВА,
Психология фанлари номзоди.
ISBN 978-9943-08-164-2
© Нарзулла Боймуродов «Рахбар психологияси». «Янги аср авло- 
ди», 2007 йил
www.ziyouz.com kutubxonasi


Рахбар фаол булмаса, жамиятда ижтимоий фаоллик шаклланмай- 
ди. Шу сабабли 
Президентимиз Ислом Каримов бу масалага ра^- 
барлик фаолиятининг дастлабки кунлариданоц 
жиддий эътибор 
^аратиб келм о^а. Мисол учун, 1993 йили Юртбошимиз ра^барлар- 
ни уч тоифага булиб, шундай деган эдилар: «Биринчи тоифа — 
^озирги 
ofhp
вазиятдан фойдаланиб ^олишга ^аракат ^иладиган, 
фа^ат уз манфаатини уйлайдиган, хал^ гам-ташвишидан бетона ким- 
салардир. Иккинчи тоифа — бефар^, ло^айд одамлар булиб, уларни 
«уйинчи» дегинг келади. Бундай ра^барлар ^еч кимга ^арши гапи- 
ришни, душман орттиришни истамайди. Уйин билан юрибди. Учин- 
чи тоифа — узини эл-юрт ишига тиккан кишилар. Мен шу тоифада- 
ги кадрларгаумидбоглайман».
«Ра^барлик сало^иятининг ^айси жи^атлари афзал? Сафарга шай- 
ланаётган одам манзилга тезро^ элтадиган энг ^улай йулни ахтаргани 
каби, эски тузум багридан озод булиб, янги жамият сари интилаётган 
мамлакатимиз ^ам ра^барлик санъатининг узига хос йулини танлаш- 
дан бошлади». Тажрибадан утган ва утмаган йуллар ^ам куп эди. Узбе­
кистон мамлакат муста^иллиги, хал^нинг озодлигини са^лаб ^олиш, 
янгидан озод ва обод Ватан барпо этишни устувор вазифа деб билди. 
Ш у боис, аввал-бошдано^ нажотни четдан рахбар ходимлар таклиф 
^илишдан эмас, балки узининг реал имкониятларидан излади, натижада 
Ватанимизда ра^барлик маданиятининг энг маъ^ул тизимлари уз йули­
ни топа бошлади'.
Л S '
Президентимиз И.Каримов муста^иллигимизнинг дастлабки йил- 
^ларидаё^ Узбекистоннинг узига хос миллий тараедиёт йулини бош^а- 
риш ва унга ра^барлик ^илиш ^а^ида бундай деган эди: «Шуни ало^и- 
д а таъкидлаш зарурки, сохта ин^илобий сакраш ларсиз, фожиали 
о^ибатларсиз ва кучли ижтимоий ларзаларсиз, эволюцион йул билан 
нормал, маданиятли тараэдиётга утиш — танлаб олинган йулнинг асо­
сий мазмуни ва мо^иятидир. Одамларнинг психологияси ва турмуши- 
га унлаб йиллар давомида купинча зуравонлик йули билан бош^арил-

К^аршибоевМ, Мусаев Ф. Т ара^и ётни нгузбек модели.— Т.: 2002, 
5-бет.
www.ziyouz.com kutubxonasi


ган ра^барликни бир зумда узгартириш мумкин эмас. Бунинг учун 
ижтимоий жамоалар уртасидаги рахбарлик муносабатларининг кес- 
кинлашувига ва уларни бир-бирига ^арама-^арши ^уйишга бардам 
бериш йули билан жамиятни бош^ариш ва узгартириш зарурлигига 
одамларни ишонтириш, з^аракатга келтирувчи рахбарлик кучлари- 
ни ва бош ^ариш нинг рагбатлантирувчи омилларини узгартириш
мумкин»2. Ана шу жи^атларни эътиборга оладиган булсак, ра^бар- 
лик маданиятини, унинг узига хос йулларини ёритишда биз психо­
логия фанига мурожаат ^илишимизга тугри келади. Чунки, з^аёт з^ам- 
ма даврларда з^ам психология фани зиммасига мураккаб назарий ва 
амалий вазифалар юклаб боради. Психологиянинг асосий вазифаси 
одамлардаги психик-руз^ий фаолиятнинг мо^иятини, унинг ривож- 
ланиш ^онуниятларини урганиб боришдан иборатдир. Ж ам и я т­
нинг барча тараедиёти давомида инсон ру^иятини урганиш ва бош- 
|^ариш психологиянинг амалий вазифалари з^исобланиб келган.
^Мамлакатларнинг психологлари Узбекисгонда замон талабларига тула 
жавоб бера оладиган, чуфф илмий т а д ^ ^ о т намуналарини намойиш i^uia- 
ётган, илгор гояларни ишлаб чицаётган рахбар психологиясига зур 
1 9 0
И- 
kjhiii билан ^арамо^алад. Рахбар психологиясининг предмсти, тад^и^от- 
лар ^амровининг кенглйги, тупланган эмпирик далилларнинг бойлиги, 
уларнинг ранг-баранглиги, та^синга сазоворлиги, татбиций хусусиятга эга 
эканлиги, ангогенез асосий бос^ичларининг бир даврнинг узида урганили- 
ши з^ар ^андай илмий изланувчини ^айратга солади. Шу сабабдан кейинги 
йилларда Узбекистон психологлари з^ам рахбар психологияси билан я^ин- 
дан танишиш э^тиёжини з^ис ^илмо^дапар, чунки бой тажрибалар билан 
танишмасдан туриб, бугунги кун талабига мос илмий назариялар ишлаб 
чи^иш мумкин эмас^Шунингучун з^ам «Таълим тугрисида»ги ва «Кадрлар 
тайёрлаш Миллий дастури туфисида»ги ^онунларда, Миллий дастурнинг 
иккинчи сифат боар-мида амалга оширилиши лазим булган вазифалар ривож­
ланган демократик давлатлар даражасида юксак маънавий ва ахло^ий та- 
лабларга жавоб берадигаи loi^opi 
1
малакали рахбар кадрлар тайёрлаш, таъ­
лим муассасаларини махсус тайёрланган малакали педагог кадрлар билан 
тулдириш, уларнинг моддий техника ва ахборот базаларини муспцкамлаш, 
у^ув жараёнини илгор педагогик технологиялар билан таъминлаш мамла- 
катнинг ижтимоий-и^тисодий ривожланиш исти^болларига мувофи^ раз^- 
бар кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш тугрисидаги з^аётий 
муаммолар кундаланг ь^илиб ь^уйилган.
Фан, ахборот коммуникация технологиялари ва ишлаб чи^ариш- 
нинг ривожланиши республикамизда рахбар кадрлар тайёрлашнинг 
долзарблигини янада о ш и р м о ^ а .

Каримов И. А. Узбекистон: миллий испнуюл, и^тисод, сиёсат ва 
мафкура. — Т.: «Узбекистон», 1996, 40-41-бетлар.
www.ziyouz.com kutubxonasi


«Шунга аминманки, — деган эди му^тарам Президентимиз И. А. 
Каримов, — одам биргина ширин суз туфайли, мажозий цилиб айт- 
ганда, тогни талион ^илиши мумкин. Афсуски, кейинги ва^тларда биз­
нинг баъзи ра^барларимиз одамларга бундай муносабатда булишни 
деярли унутиб ^уйганлар. Чунки одамга ишонч уни улуглайди, уз ку- 
чига ру^ий ^увват багишлайди. Ишончсизлик, холисона муносабатда 
булмаслик одамларнинг з^афсаласини пир ^илади ва шу туфайли биз 
^анчадан-ь;анча истеъдодли ра^бару ташаббускор ёшларимизни бой 
б ерм о^ам и з»3.
Ажойиб ^асрлар бунёд этган, во^аларни обод этган, дунёни ^айрат- 
га солган кашфиётчилар, кунгилларни забт этувчи бадиий асарлар, ин­
сон ацл-заковати, истеъдоди ма^сули эканлигини замонавий ра^барла- 
римиз юрак-юракдан ^ис этмоги даркор.
Бош^арув тизимининг моз^иятига чу^урро^ кириб борсак унинг ни- 
з^оятда турли-туман синоатларга бойлигини курамиз. Каттами, кичик- 
ми, ^айси мансабда булишидан ^атъи назар, з^ар бир рахбар уз ишига та­
лаб даражасида ёндашиши учун нималарни билиши, ^андай фазилатларга 
эга булиши керак, деган савол эса з^амиша кундаланг туради.
Бош^арувда тажриба, куникма, майорат, билим, aigi ва идрокнинг 
роли катта. Аммо энг аввало, бош^арув, бу санъат, ани^ро^ айтган- 
да ижодцир. Ра^барга з^ам худди санъаткор учун зарур булганидек 
талант ва истеъдод лозим. Куринадики, з^ар кимдан санъаткор чи^ма- 
ганидек, истаган одамдан з^ам яхши рахбар чи^авермайди.
L~>
Рахбар уз добили яти, истеъдодини ишга солиб изланади, шу ма^- 
садда з^аётни, одамларни чу^ур урганади. Натижада туплаган билим- 
лари, тажрибаларипи боин^арувнинг умумий ^онуниятлари асосида 
шакллантириб узининг рахбарлик усулини яратади, У уз бош^арув 
усулларини шакллантиришда мутла^о эркин шахсдир, аммо унинг 
рахбарлик усули ижобий натижа бериши керак.
Х^озирги пайтда республикамизда бозор муносабатларига утиш 
жараёни давом этмо^да. Янги аср бошида ижтимоий ислоз^отлар амал­
га оширилмотуш. Жамият маънавйй юксалиш ва янгиланиш сари бормо^- 
да. Бош^арувниигчинакам, шар^она, илмий назариясини ишлаб чи^иш ва 
уни амалга ошириш учун куплаб изланишларолиб борилмот^ца. Бош^арув 
кенг ^амровли, мураккаб бугинлардан иборат жараёндир. Шунга ^ара- 
масдан, бош^арувни бир ^олипга солишнинг узил-кесил назарияси з^али 
ишлаб чи^илмаган.
Рахбарлик фаолиятининг самарадорлиги рахбар шахснинг таф ак­
кури, atyi-идрокига з^ам бевосита богли^ булади. Тафаккур ра^барга кенг 
ва чу^ур фикрлай олиш, яхшини ёмондан, фойдани зарардан, му^им-

Каримов И.А. Бизкелажагимизни уз ^улимиз билан ^урамиз. — Т.: 
«Узбекистон», 1999, 100-бет.
www.ziyouz.com kutubxonasi


ни ному^имдан бехато ажрата олиш имкониятини беради. Бу ^амма- 
га ^ам насиб ^илавермайдиган юксак фазилат булиб, агар ра^барда 
улар шаклланган булса, ундай рахбар бош^арувнииг сир-асрорлари- 
ни ^ийналмасдан эгаллаб олади, уз жамоаси уртасида обру ва ишонч 
^озона олади. Шунинг учун ^ам мамлакатимиз Президента И.А.Ка­
римов таъриф берганидек: «Бугунги куннинг энг му^им вазифаси ^аёти- 
мизнинг барча со^аларида, айни^са бош^арув йуналишида, респуб­
лика ми^ёсида, вилоят, ша^ар, туманларда, таълим ва согпи^ни саь;- 
лаш тизимида, ^ишло^ ва ма^аллаларни бош^аришда, тармок; бугин- 
ларини идора этишда янгича фикрлайдиган, ^ийин дамларда масъу- 
лиятни уз зиммасига ола биладиган, з^аёт билан ^ам^адам юришга 
1
$одир, иймонли, билимдон, ташаббускор, ишбилармон ра^барларни 
топиш, уларга ишонч билдиришдан иборатдир»4.
Демак, з$ар ^андай рахбар кенг ва чу^ур фикрлай олиш билан бир- 
/ га, ча^^он ва уддабурон, з^аракатчан ва шижоатли булиши >^ам керак. / 
Шунинг учун ра^барлик фаолиятини тафаккур ва ^аракат бирлиги деб 
атадик. Бунда фикрлаш ва ^аракат бир пайтнинг узида руй беради
янги уйлаб топилган хулоса тезда амалга оширилиши зарур тарзидаги 
йури^ кетмайди. Бошли^ узи уйлаши, узи мантилий хулосага келиши 
ва уларни амалга оширишга киришиши керак.
\ у
Ра^бардаги узига хос талабчанлик, ме^рибонлик з^амда масъулият 
жамоа аъзоларида ^ам жавобгарлик ^иссининг шаклланишига сабаб­
чи булади. М алакали рахбар кадрлар тизимини муваффа^иятли шакл­
лантириш учун ижтимоий психология ва рахбар психологияси, бош^а- 
рув психологияси каби фанларнинг яхши узлаштириши учун бор имкони- 
ятларни ишга солиш керак.
Кейинги йилларда хал^ хужалигини малакали рахбар кадрлар 
билан таъминлаш ва муста^камлаш со^асида купгина ташкилий иш­
лар ^илинди ва бу жараён з^али >^ам давом эттирилмо^да. Аммо урта 
ва ь;уйи бугинларда мазкур масала ^амон жиддий вазифа булиб ^ол- 
Moiyia. Айни*;са, олий таълим, халь; таълими, согли^ни caipiaui, урта 
махсус касб-^унар таьлими бонн^армаларининг ра^барлик тизимла- 
рида бу масалага эътиборни талаблар даражасига кутариш зарур. Шу 
сабабли мамлакатимизда бозор и^тисодиёти чу^ур илдиз отиб бора- 
ётган бир даврда Кадрлар тайёрлашнинг Миллий дастурига мувофи^ 
бир катор янги талаблар юзага келди. «Улар ичида энг му^имлари: иж­
тимоий психологик диагностика; гуру^ларда узаро шахсий муносабат- 
лар; ра^барлик муносабатларини та^лил ^илиш ва тартибга солиш
кадрларни бош^ариш тизимини ахборот билан таъминлаш; ра^барлик 
лавозимларига номзодларни тайёрлаш ва танлаш; кадрлар потенциали-

Каримов И.А. Юксак малакали мутахассислар тараедиёт омили. 
—Т.: «Узбекистон», 1995, 22-бет.
www.ziyouz.com kutubxonasi


ни ва ходимларга булган э^тиёжларни та^лил ^илиш; кадрлар марке­
тинга; ра^барларнинг касбий ва ижтимоий психологик мослашуви 
(куникиши); меднат жараёнидаги мотивлар ва уларнинг сабабларини 
аниьугаш, меднат психофизиологияси ва рахбар профессиограммаси- 
ни урганиш каби вазифалардир»5.
Агар мустабид тузум даврида, маъмурий буйру^бозлик тизими ша­
роитида бу вазифалар иккинчи даражали вазифалар деб ^аралгаи 
булса, бозор муносабатларига утиш даврида улар биринчи уринга чи^а- 
рилди ва уларни ^ал ^илишдан ^ар бир ташкилот манфаатдордир. Шу­
нинг учун ^ам, ушбу у^ув ^улланма ю^орида номлари келтирилган тар- 
мо!угарнинг рахбар ходимларини психологик жи^атдан рахбарлик фао­
лиятига тайёрлашда амалий ёрдам беради, деган умидцамиз.

Розиев Э. Психологиянинг методологик масалалари. —-Т.: 56-57- 
бетлар.
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 10,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   97




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish