2-mavzu: Chinnigulkabilar (Caryophyllidae)sinfchasi. Raʼnokabilar (Rosidae) sinfchasi. Burchoqlar (Fabales) tartibi

Dukkaksimonlar kenja oilasi — Faboideae 

---

Bu kenja oilaning 490 turkumiga mansub 12.000 ga yaqin turi yer kurrasining tropik, 
subtropik va o‘rta iqlimli mintaqalarida keng tarqalgan. Daraxt, buta, yarim buta va 
o‘tsimon shaklidagi bu o‘simliklarning bargi patsimon, panjasimon, murakkab yoki 
oddiy, yonbargli. Guli zigomorf, qo‘sh jinsli, besh a’zoli, o‘zgarmas strukturali, 
kosachasi 5 ta tutash barglardan shakllangan. Toj barglari 5 ta (ustkisi bayroqcha, 
ikki yon tomonidan yelkan va ikkita pastkisi qayiqchani eslatadi), changchisi 10 ta. 
Dukkakli o‘simliklarning turkumlari orasidagi o‘zaro farqini aniqlash uchun 
changchisini tuzilishi muhim ahamiyatga ega. Ayrim turkumlar vakillarining 
changchisi tutash emas, 10 ta changchining har biri alohida-alohida erkin holda 
joylashgan (Sophora, Thermopsis), boshqalarida barchasi tutashib chang nayini 
hosil qiladi. Urug‘chisi shu nay ichida joylashgan (Lupinus) bo‘ladi. Va, nihoyat, 
ko‘pchilik turkumlarda changchisining 9 tasi tutash, 1 tasi alohida (Pisum, 
Medicago, Vicia, Lathyrus va boshqalar) joylashgan. Urug‘chisi bitta meva bargidan 
shakllangan. Tugunchasi ustki, bir uyli. 
Dukkaklilarning sistematik belgilarini bir-biridan farq qilishda ularning mevasining 
tuzilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Dukkaklar o‘z tuzilishiga ko‘ra ikki pallaga 
ajraladigan (mosh, no‘xat, burgan, loviya) ko‘p urug‘li, bir urug‘i qismlarga 
ajraladigan (Koronella) yoki bir urug‘li mevasi ochilmaydigan (Onobrychis) bo‘ladi. 
Urug‘i endospermsiz. Dukkakdoshlar urug‘i tarkibida oqsilning ko‘pligi (no‘xatda 
31%, moshda 61% ga qadar) bilan xarakterlanadi. Undagi oqsilning oziqaviy 
sifatiga ko‘ra bu o‘simliklar nihoyatda qadrlanadi. Oqsilining tarkibida muhim 
ahamiyatga ega bo‘lgan lizin, tripofan, tsitozin, valin singari aminokislotalar 
mavjud. Dukkakli o‘simliklarning turli-tuman vakillari oziq-ovqat, yem-xashak, 
dorivor, oshlovchi va bo‘yoqbop texnik o‘simliklar sifatida madaniylashtirilgan. 
Quyida O‘rta Osiyoda keng tarqalgan va xalq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega 
bo‘lgan turkumlar haqida ma’lumotlar keltiriladi.