Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

Radioto‘lqinlarning  umumiy  xossalari.  Radioto‘lqinlar 
tarqalishi  jarayonida  qator  sabablarga  bog‘liq  bo‘ladigan  so‘nishga 
uchraydi.  Uzatkichdan  uzoqlashishi  bilan  energiya  yanada  katta 
hajmda tarqaladi, natijada, energiya oqimining zichligi kamayadi.  
                                                       
1.1- jadval  
Radiochastotalar diapazonlari  
Chastotalar  To‘lqin 
uzunliklari 
To‘lqin 
uzunligining 
metrik nomi 
Chastotalar 
diapazoni 
nomi 
To‘lqinlar 
nomi 
diapazoni 
4 -  3...30 
kGs 
100...10 
km 
Miriametrli 
Juda past 
(JPCH) 
O‘ta uzun 
(O‘UT)  
5 – 30...300 
kGs 
10...1 km 
Kilometrli 
Past (PCH) 
Uzun (UT0 
6 – 0,3..3 
MGs 
1km....100 
m 
Gektometrli 
O‘rta (O‘CH)  O‘rta (O‘T) 
7 – 3...30 
MGs 
100...10 m 
Dekametrli 
 
YUqori 
(YUCH) 
Qisqa (QT) 
8 – 30... 
300MGs 
10...1 m 
Metrli 
Ultra yuqori 
(UYUCH) 
Ultra qisqa 
(UQT) 
9 – 0,3...3 
GGs 
1 m...1 dm 
Detsimetrli 
O‘ta yuqori 
(O‘YUCH) 
10 – 3..30 
GGs 
10...1 sm 
Santimetrli 
Juda yuqori 
(JYUCH) 
11 – 30.. 
300 Gs 
10...1 mm 
Millimetrli 
12 – 300... 
3000 GGs 
1... 0,1 
mm 
Detsimillimetrli 
 

---

14 
 
Radioto‘lqinlar  tarqaladigan  muhit  ham  ularning  so‘nishini 
keltirib  chiqaradi.  Bu  issiqliq  yo‘qotishlari  tufayli  energiyaning 
yutilishi  va  yer  sharining  qavariqligi  yoki  yerdagi  do‘ngliklar 
ko‘rinishidagi  to‘siqlardan  aylanib  o‘tishida  to‘lqin  maydoni 
kuchlanganligining  kamayishiga  bog‘liq.  Elektromagnit  to‘lqin  elektr 
va magnit maydonlardan tashkil topgan (1.7- rasm). 
 
 
 
1.7-  rasm.  Elektromagnit to‘lqinning tuzilishi 
 
Fazoning  har  bir  nuqtasida  to‘lqining  E  elektr  maydon 
kuchlanganligi    vektori  N  magnit  maydon  kuchlanganligi    vektoriga 
perpendikulyar  va  har  ikkala  vektorlar  ham    to‘lqinning  tarqalishi 
yo‘nalishiga  perpendikulyar  bo‘ladi.  Radioto‘lqinlarning  tarqalishi 
quyidagi ma’lum qonunlarga bo‘ysunadi: 
1.  Bir  jinsli  muhitda  to‘g‘ri  chiziqli  tarqalish,  ya’ni  xossalari 
barcha nuqtalarida bir xil bo‘lgan muhitda tarqalishi. 
2. Bitta muhitdan boshqasiga o‘tishda qaytish va sinish. Tushish 
burchagi qaytish burchagiga teng. 
3.  Difraksiya.  O‘z  yo‘lida  tiniqmas  jismga  duch  kelish  bilan 
radioto‘lqinlar  undan  aylanib  o‘tadi.  Difraksiya  to‘siqning  geometrik 
o‘lchamlari  va  to‘qin  uzunliklari  nisbatlariga  bog‘liq  ravishda  turli 
darajalarda namoyon bo‘ladi. 
4. 
Refraksiya. 
Xossalari 
nuqtadan-nuqtaga 
asta-sekin 
o‘zgaradigan  bir  jinsli  bo‘lmagan  muhitlarda  radioto‘lqinlar  egri 
chiziqli traektoriyalar bo‘yicha tarqaladi. Muhitning xossasi qanchalik 
keskin o‘zgarsa, traektoriyaning egriligi shunchalik katta bo‘ladi. 
5.  To‘liq  ichki  qaytish.  Agar  optik  zichroq  muhitdan  kam 
zichlikli  muhitga  o‘tishda  tushish  burchagi  qandaydir  chegaraviy 
qiymatdan  oshsa,  u  holda  nur  ikkinchi  muhitga  o‘tmaydi  va 
muhitlarning chegarasidan to‘liq qaytadi. Chegaraviy tushish burchagi 
to‘liq ichki qaytish burchagi deyiladi. 

---

15 
 
6.  Interferensiya.  Bu  hodisa  fazoda  bir  qancha  to‘lqinlarning 
qo‘shilishida  kuzatiladi.  Fazoning  turli  nuqtalarida  qo‘shiladigan 
to‘lqinlarning  fazalari  nisbatiga  bog‘liq  ravishda  natijaviy  to‘lqin 
amplitudasining ortishi yoki kamayishi kuzatiladi. 
Yer  sirtida  tarqaladigan  va  yer  sharining  qavariqligi  qisman 
og‘diradigan difraksiya tufayli radioto‘lqinlar sirt to‘lqinlari deyiladi. 
Sirt  to‘lqinlarining  tarqalishi  yer  shari  sirtining  xossalariga  kuchli 
bog‘liq  bo‘ladi.  Atmosferada  yuqori  balandliklarda  tarqaladigan  va 
atmosferaning 
bir 
jinslimasliklari 
tufayli 
yerga 
qaytadigan 
radioto‘lqinlar fazoviy to‘lqinlar deyiladi.