O‘zbekiston endigina mustaqillikka erishgan 90-yillarning boshlarida yosh

4.4. Saqlash davrida don va donning ko‘karishi. 

Don  va  donning  ko‘karishi  ularni  omborlarda  saqlash  davrida  alohida 

donlarda  yoki  ma’lum  qism  donlarda  kuzatiladi.  Saqlash  davrida  donning 

ko‘karishi saqlash texnologiyasining buzilganligini bildiradi. 

Donning  ko‘karishi  o‘simlikning  rivojlanish  bosqichi  hisoblansada,  uni 

saqlash  va  qayta  ishlashda  salbiy  jarayon  hisoblanadi.  Ko‘kargan  donlarning 

murtagi  kattalashadi  va  bo‘rtib  chiqadi.  Uning  to‘kiluvchanligi  kamayadi, 

xamirning  yopishqoqligi  pasayadi,  suvda  eruvchi  moddalarning  miqdori  oshadi. 

Bunday  donning  uni  shirin  ta’mga  ega  bo‘ladi.  Donning  ko‘karishidagi 

biokimyoviy  jarayonlarning  asosiy  ko‘rsatkichi  fermentlarning  faolligi  bilan 

belgilanadi. 

Ma’lumki,  donning  ko‘karishi  uchun  yetarli  darajada  namlik,  havo  va 

yorug‘lik  kerak.  Donlarning  ko‘karishi  ularning  namlikni  singdirishi  hamda. 

donning shishishi bilan boshlanadi. Donlarning nam singdirish xususiyati ulardagi 

gidrofill kolloidlarning miqdoriga bog‘liq. 

Oqsilga  boy  donlar  o‘z  zimmasiga  nisbatan  150%  namni,  uglevodga  boy 

donlar-80%,  moyga  boy  donlar-140%  namlikni  singdirish  xususiyatiga  ega 

ekanligi isbotlangan. 

Don  40-70%  namlikni  singdirganda  ham,  havo  harorati  past  bo‘lganda  ham 

ko‘kara  boshlashi  mumkin.  Ko‘pgina  g‘alla  ekinlarining  doni  boshqa  sharoitlar 

mavjud  bo‘lganda  2-5

  o

C  da  ham  ko‘karadi.  Ko‘pincha  donlar  yaxshi  saqlanishi 

uchun 10

  o

C gacha harorat talab qilinadi. Shu sababli havoning  haroraga  donning 

ko‘karishi uchun hal qiluvchi omil hisoblanmaydi. 

Ko‘kargan  donlar,  shu  bilan  birga  rangini  o‘zgartirgan  va  shakli  shishishi 

natijasida bo‘zilgan donlar ham donli aralashmalarga kiritiladi. 

Donning ko‘karishi mobaynida namlik ta’sirida va fermentlarning ishtirokida 

murakkab  moddalar  oddiy  moddalarga  parchalanadi.  Yaxshi  saqlangan  donda 

kraxmal miqdori 73,95% bo‘lsa, ko‘kargan donda esa 17,15% bo‘lishi aniqlangan. 

---

 

 

 

Qand miqdori esa yaxshi saqlangan donda deyarli bo‘lmagan, ko‘kargan donda esa 

21,05% bo‘lgan. Bunday donda quruq modda miqdori ham kamayib ketadi va azot 

miqdori nisbatan oshadi. 

Saqlash texnologiyasiga qat’iy rioya qilgan holda donni ko‘karishining oldini 

olish  mumkin.  Donning  namligi  muntazam  ravishda  omborning  belgilangan 

joylarida  ko‘zatib  borilishi,  donli  aralashmalar  miqdorining  don  partiyasida 

aniqlanishi  ko‘karishni  dastlabki  davrlarda  aniqlash  imkonini  beradi  va  uning 

oldini olish tadbirlari ko‘rishni taqozo etadi.