Pedagogikasi

I U .3 .  X a lq   p e d a g o g ik a s id a   t a b ia t v a   in s o n   m u n o s a b a tla r i,  x a lq  
ta b o b a t i v a   s o g ‘lo m   tu r m u s h   ta r z in in g   ifo d a la n is h i
1. 
M a’lum ki,  ona  tabiat  o ‘zining  beqiyos  saxovati  bilan  insonlarga 
xizm at  qilib  keladi.  0 ‘z  navbatida  xalqim iz  ham  tabiatni  asrash, 
avaylash,  ardoqlash  b o ‘yicha  o ‘ziga  xos  odobnom a  yaratganki,  avlod-
119

---

ajdodlarim iz  shu  odobnom a  asosida  ekologik  tarbiya  topib  kelgan.  X alq 
pedagogikasi  m anbalariga  kiruvchi  turli  urf-odatlar,  irim -sirim lar, 
udum lar,  oila  va  q o ‘ni-qo‘shnichilik,  xalq  o g ‘zaki  ijodi,  san ’at  asarlari 
va  boshqalar  vositasida  ekologik  odobnom a  farzand  tu g ‘ilishi  bilan 
o ‘rgatila  boshlangan.  Shu  jum ladan  xalq  m aqollarida  har  bir  faslning 
fazilati,  tabiatning  m o'jizaviy  jarayonlari  falsafiy  jihatdan  chuqur 
ifodalangan.  M asalan:
-T abiatga  b o q san g -b o q ad i,  oltin  isirg‘a taqadi.
-Y axshi  yil  bahoridan  m a’lum, yaxshi  kun saharidan.
- Y ozning yom g‘iridan  q o ‘rq,  qishning qirovidan.
-Q ish  o ‘ch o g ‘i tor, tur,  uyingga bor.
-K u zn in g  bir kuni  qishning bir oyini  boqar.
-Q o ra bulutdan tiniq  suv tomar.
-K uning dan  bir kun qolsa ham  ko ‘chat ek!
0 ‘zbek  xalqining  tabiatni  asrash  bilan  b og'liq   qadriyatlari  rang- 
barang.  Jum ladan,  isiriq,  k o ‘ztikan,  qalam pirm unchoq,  tasbeho‘t,  seda- 
na,  rayhon,  d o ‘lana,  otquloq,  chaqirtikan,  kiyiko‘t,  yalpiz kabi  o ‘t-giyoh- 
lar  «ko‘z  tegm asin»  degan  m aqsadda  uy  peshtoqlariga,  darvoza  tepaia- 
riga  osib  q o ‘yilgan.  X alqim iz  turli  dov-daraxtlar  bilan  bog‘liq  qadam jo- 
lar,  ziyoratgohlarga  shifo  izlab  borganlar.  0 ‘sim liklarga  turli  balo-qazo 
va  falokatlardan  saqlovchi  omil  sifatida  e ’tiqod  qilish  a n ’analari 
ekologik  qadriyatlam ing  bir  ko ‘rinishiga  aylangan.  «Demak,  ayrim  
o ‘sim lik-giyohlar  va  daraxtlarni  tim sollashtirib,  unga  e ’tiqodda  b o ‘lish, 
ekologik 
tarbiyaning 
eng 
qadimgi, 
xalqona 
va 
ta ’sirchan 
ko ‘rinishidir.»55
Xalq  pedagogikasida  tabiatdagi  nafaqat  o ‘sim lik  dunyosi,  balki 
hayvonot  olam ini  ham  him oya  qilish,  saqlash  kabi  ibratli  fikrlar bor.  Bu 
tabiat va  hayvon,  hayvon  va  inson  m unosabatlarini  aks  ettiruvchi  maqol, 
ertak,  doston,  afsona va  rivoyatlar,  asotirlar va q o ‘shiqIarda o ‘z ifodasini 
topgan.  X alqim iz  nutqida  tez-tez  ishlatiladigan  «gullarni  uzma,  yom on 
b o ‘ladi»,  «qushlar,  hayvonlarga  ozor  berma,  yom on  b o ‘ladi»  kabi 
ogohlantiruvchi  s o ‘zlam ing  ta ’sir  kuchi  ham  tabiatni  asrashda  katta 
aham iyatga ega b o ‘lgan.
Tabiat  bilan  bog ‘liq  m arosim   va  bayram lar  ham  insonning  axloqiy, 
jism oniy va ekologik tarbiyasida muhim o ‘rin tutadi.
Ilgari  bolalar bahor elchisi  -  boychechak gulini  terib,  uning sh a’niga 
«boychechagim   boylandi»  degan  ashulani  aytib,  uym a-uy  yurib,  bahor