Microsoft Word Foydali qazilma end doc

 
5-rasm. Marganetsning asosiy minerallari. 
 
 
 
6-rasm. Marganetsning ishlatilishi. 
1-Traktor zanjirlari. 2-Mineral o‘g‘it. 3-Aviatsiya. 4-Kimyo sanoati. 
5-Tegirmon va maydalash. 6-Elektrotexnika. 7-Metallurgiya. 8-Temir yo‘l. 

---

 
60
XROM KONLARI. 
Sof xrom kumushsimon oq rangdagi yaltiroq, oddiy sharoitda 
deyarli o‘zgarmaydigan metalldir. Uning klarki 0,008, erish harorati 
1890 °С, qaynash harorati 2327 °С, solishtirma og‘irligi 7,2. Ishlab 
chiqariladigan xromning 50 %ga yaqini metallurgiyada zanglamay-
digan, kislotalar va issiqlikka chidamli bo‘lgan maxsus po‘latlar ishlab 
chiqarish uchun, 40 %ga yaqini issiqqa chidamli materiallar (2100 °С 
gacha) ishlab chiqarishda, kolgan 10% kimyo sanoatida, xususan, teri 
oshlashda va to‘qimachilik sanoatida bo‘yovchi modda sifatida qo‘l-
laniladi. 
Tabiatda xromning 30ga yaqin minerali bor. Ularning ichida 
xromshpinelitlar nomi bilan yuritiladigan 4–6 mineral xrom ma’dani 
bo‘lib xizmat qiladi (7-rasm). 
Ular qo‘yidagilar: 
magnoxromatit(Mg, Fe) Cr
2
O
4
  
xrompikotit(Mg, Fe)(Cr, A1)
2
O
4
  
oxromit(Fe, Mg)(Cr, A1)
2
O
4
  
xromitFeCr
2
O
4
  
Xromning dunyo bo‘yicha resursi 12 mlrd.t deb baholanadi. 
Shundan 95 % Qozog‘iston va JARda joylashgan. Xrom ma’dani 
2005 yilda dunyo bo‘yicha 18 mln t hajmda qazib chiqarilgan. Shun-
dan 8 mln t ni JAR, 3 mln 300 ming t ni Qozog‘iston, 3 mln t ni Hin-
diston qazib chiqargan. Bu 79,4 %ni tashkil qiladi. 
Xrom konlari magmatik genezisga ega bo‘lib, o‘ta asosli jinslar 
massivlari bilan uzviy bog‘langan. Bu massivlar ko‘pincha uzunasiga 
cho‘zilgan poyaslarni hosil qiladi. Rossiyaning Ural tog‘lari sharqiy 
yon bag‘rida (Kempersay qishlog‘i yonida) joylashgan ana shunday 
poyaslardan birida, o‘ta asosli jinslar – peridotit va dunitlarning 1200 
km
2
 yuzaga ega bo‘lgan massivida Kempersay xrom konlari guruhi 
yuzaga kelgan. Ma’dan tanalari tomirlar, linzalar ko‘rinishida bo‘lib, 
Sr
2
O
3
 miqdori 60 %ga yetadi. Konda xromit to‘plamlari asosan intru-
ziv massivning yuqori qismida joylashgan bo‘lib, magmaning qoldiq 
qismining kristallashishi davrida paydo bo‘lgan deb hisoblanadi. 
Xromning dunyodagi yirik konlari qatoriga JARdagi Bushveld, 
Rodeziyadagi «Ulug‘ dayka» kabi magmatik konlari ham kiradi. 
 

---

 
61