Qarshi kurashning

Xristianlik 
ta ’limotining Markaziy Osiyo mintaqasida tarqalishida 
unga e ’tiqod qilgan jamoalarning Sharq va Janubga harakatlari davrida 
amalga oshirgan keng missionerlik faoliyati katta ahamiyat kasb etgan. 
Sharq davlatlarida birinchi yuz yillikdayoq tarqalgan xristianlik siyosiy
28

---

sabablar bilan bog‘liq holda bir necha bor rivojlanish va tanazzulga 
uchrash davrlarini boshdan kechirdi.
Tadqiqotchilarning fikricha, Markaziy Osiyo janubiy chegaralari- 
ning yaqin yerlarida joylashgan jamoalar bu yerda xristianlikning paydo 
bo'lishida asosiy o'rinni egallaganlar.
Ko‘p sonli manbalar nufuzli obro‘ga ega bo'lgan, xristianlikka e’tiqod 
qilgan forslar haqida m a’lumot beradi. Tadqiqotchilarning fikricha, 
nasroniylik Eronda shunchalik kuchayganki, hatto u zardushtiylikning 
o'rnini ham egallashi mumkin edi, am m o arab yurishlari bunga o ‘z 
ta’sirini o'tkazdi.
VII asrda — patriarx Iyeshuyab II davrida (628—643) m intaqada 
nasroniy jamoalari soni ko‘paygan. Bu davrda Samarqandda mitropoliya 
faoliyat ko‘rsata boshlagan bo'lsa, ilk o‘rta asrlarda (IV—VIII asr) Sug‘d, 
Usrushana, Shosh, Xorazmda nestorian xochlari suratlari, tasviri 
tushirilgan tangalar zarb etilgan.
Sug'dga ko‘chib kelgan nasroniylar bilan birga ularning urf-odatlari 
ham kirib kelgan. VI - VII asrlarga taalluqli Misrdagi muqaddas M ina16 
ibodatxonasidagi kabi keram ikadan ishlangan nasroniylikka xos 
haykalchaning Samarqandda topilishi shundan dalolat beradi.
Jizzax viloyatida Vinkerd nomli nasroniy aholisi yashagan. Bu aholi 
hunarm andchilik bilan ham shug‘ullangan. Vazkerd hududidagi g ‘or 
devorlarida Ezgulik, Sara va Yelizavetaning uchrashuvi, Iso tug‘ilishi 
ifodalangan suratlarning topilishi ham o ‘lkada xristianlik, u bilan bog‘liq 
a n ’analarning rivoj topganidan dalolat beradi.
Markaziy Osiyoga arablarning kirib kelishi xristianlik nufuzining 
asta-sekin kamayishi va islom dinining keng qaror topishiga olib keldi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, islomga qadar xristianlik vakillari 
Markaziy Osiyoda ziyoli va hunarm andlardan iborat bo‘lib, bu din 
mintaqa ma’naviy hayotida muhim o‘rin tutgan.
Markaziy Osiyoga islom dini kirib kelguniga qadar m intaqada 
moniylik, mazdakiylik kabi dinlar ham mavjud edi.
Moniylik dinining asoschisi Surayk Patik (216-277) hisoblanadi. 
K e y in c h a lik u n g a M o n iy — «R uh» la q a b i b e rilg a n . U n in g
arabiylashtirilgan nom ining to ‘la shakli X asr arab tarixchisi Ibn an- 
Nadimning «Fihrist» kitobida Moniy ibn Fattaq Bobak ibn Abi Barzom 
deb zikr etilgan.
Moniylik 
dinining asosini nur va zulmat o ‘rtasidagi azaliy kurash, 
nurning zulmat ustidan g‘alaba qozonishiga ishonish g‘oyasi tashkil 
etadi. Moniylik zardushtiylikdagi dualizm — yaxshilik bilan yomonlik, 
nur bilan qorong'ilik, ruhiy olam bilan moddiylik orasidagi kurash va