O. X. Xamidov

5.2. Innovatsion jarayonning turli modellarida davlatning roli 
Yuqorida aytib o’tilganidek, bir tomondan, innovatsiya hamma ishlanmani 
quyidan yuqoriga chiqaradigan hodisadir. Yakkaxonlar, xayolparastlar va 
buzg’unchilar, aksariyat hollarda yoshlar, mavjud jamoat tartibi yoqasida yangi 
g’oyalar alangalanib turgan korxonalarning chalkash tarmog’ini yaratadilar, keyin 
esa darhol va kutilmagan holatda innovatsiyalar ishga tushiriladi
22
. Boshqa 
tomondan, ikki tarixiy jarayonni rivojlantirish shuni ko’rsatadiki, innovatsiya 
22
 Алан Баркер. 
Алхимия инноваций. - М.: Вершина, 2003, с.58-60.

---

54 
“yuqoridan quyiga” yo’nalishiga ham ega bo’ldi, o’tgan asr davomida esa u 
tizimga kritildi va yirik korporatsiyalar doirasida tartibga solindi. 
Birinchi muhim jarayon ilmiy tadqiqot faoliyatining rivojlanishidir. XIX 
asrning so’nggi yillarida, ayniqsa Germaniya va AQShda, sanoat va uni qo’llab-
quvvatlaydigan 
fan 
tartibga solingan shaklga ega bo’lmoqda. Vertikal 
integratsiyalashmagan «sanoat hududi» mahsulotni ishlab chiqarish va sotishning 
har bir bosqichini nazorat qiluvchi yuqori darajada integratsiyalashgan global 
korporatsiyaga aylanmoqda. Ishbilarmon menejerga yo’l bermoqda. Innovatsiya 
yolg’iz xayolparastning emas, balki tijorat asosida ilmiy tadqiqot laboratoriyasida 
ishlayotgan olim-tadqiqotchining faoliyat sohasiga aylanmoqda.
Ilk ilmiy tadqiqot laboratoriyasi Simens tomonidan 1872 yilda Germaniyada 
tashkil etilgan edi. Eng so’nggi misollarga Bellning laboratoriyasi va 20-yillarda 
tashkil 
etilgan 
Dyuponning 
rivojlanish 
departamenti 
kiradi. 
Telekommunikatsiyalar, farmastevtika va hattoki avtomobil qurilishi sohasida yirik 
jahon korporatsiyalarining ilmiy tadqiqot laboratoriyalari innovatsiyalarning uyi 
bo’lib qolmoqda. Natijada shunday fikr paydo bo’ldiki, korxonada innovatsiyalar 
bilan maxsus bo’lim shug’ullanadi, ko’plab korporatsiyalar hozir innovatsiyalarni 
laboratoriyalardan qanday qilib chiqarib olish va ularni ishlab chiqish vazifasini 
tashkilotga yuklash haqida o’ylamoqda. 
Ikkinchi muhim innovatsiyani rivojlantirish uchun tarixiy jarayon davlatni 
bosqichma-bosqich va yanada ko’proq innovatsion faoliyatga jalb etish. Yana bir 
tashabbus vatani Germaniya bo’ldi. XIX asrda Berlin hech qanday ahamiyatga ega 
bo’lmagan mayda nemis davlatining poytaxtidan Prussiya harbiy mashinasining 
dvigateliga 
aylandi. 
Innovatsiyalar 
va 
ularni 
qo’llab-quvvatlovchi 
ta’lim 
muassasalari davlat tomonidan ochiq holda harbiy maqsadlarda rag’batlantirildi. 
Keyinroq 40-50-yillarda Silikon vodiysining yaratilishi ham, hech bo’lmaganda, 
qisman harbiy talablar, shuningdek “sovuq urush” mafkurasiga sabab bo’ladi. 
Vashington ilmiy tadqiqot faoliyatiga ushbu mablag’larni kiritgan kompaniyalarga 
jiddiy moliyaviy ko’mak berdi, innovatsiyalar esa yanada nozik harbiy 
texnologiyalar sohasida yuzaga keldi. 
Farq ushbu sanoatning qanday tashkil etilganligida edi. Berlinda sanoat 
innovatsiyalarida ikkita yirik kompaniya ustunlik qiladi: