Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАР ИШЛАБ ЧИҚАРИШ, ПЕСТИЦИДЛАР,
КИМЁВИЙ ТОЛАЛАР, ФУРАН БИРИКМАЛАРИ, НЕФТНИ
ҚАЙТА ИШЛАШ ВА ИП-ЙИГИРУВ КОРХОНАСИ ИШЧИЛАРИ
ОРАСИДА КУЗАТИЛАДИГАН ОҒИЗ БЎШЛИҒИ ШИЛЛИҚ
ҚОБИҚ ҚАВАТИ КАСАЛЛИКЛАРИ
О ғиз бўш лиғи ш и л л и қ қавати (О Б Ш Қ ) ўткир ҳим оя хусу- 
си яти га эга бўлиб, кучсиз м еханик, ф и зи к ёки б о ш қ а таъ си - 
ротлардан тезда патологи к ўзгариш лар юзага кел и ш и н и куза- 
ти ш м ум кин. О ғиз бўш лиғидаги таъ си р л о в ч и н и н г ш и кастл а­
ниш ўрни белгилари билан аж ралиб туради.
Ш ун и н г учун ҳам б и з та д қ и қ о т ол и б борган Бухоро и п - 
газлама иш лаб ч и қари ш би рл аш м аси (Б И Г И Ч Б ) корхонала- 
рида оғи з бўш лиғи ш и л л и қ қавати ва лабда турли к ўри н и ш - 
даги патологи к ўзгариш лар к ў п р о қ учрайди.
Бухоро ип-газлам а иш лаб чиқариш бирлаш м аси асосий цех­
л ари да текш и ри л ган и ш чилар орасида оғи з бўш лиғи ш и л л и қ
қавати касалл и кар и н и н г тарқал и ш и тузил иш и га эъти бор б е ­
ради ган бўлсак, а н и қ л а н ган ум умий 100% О Б Ш Қ касалл и к- 
л а р и н и н г 47,8% и б у яш -п ар д о зл аш , 33,1 %и й и ги р и ш , 15,6%и 
тараш ва 3,5% и назорат гуруҳига тўғри келади. Т ек ш и р и л ган - 
л арда ўртача оғи з бўш лиғи ш и л л и қ қавати ва л аб касал л и кл а­
ри - стом атитлар 28,6% кузатилиб, ш ундан л аб ёри л и ш и 7,5% , 
хейлит 8%, л ей к о п л ак и я 6,2% , тил касалликлари 6,6% ни таш - 
кил қилади.
Л аб ёрилиш и касалл и ги одам лар орасида оғи з ш и л л и қ қ а- 
вати касалликлари орасида те з-те з учраб туради. А йни қса лаб 
ёри л и ш и касбий хусусиятга эга бўлиб, касалл и кн и келтириб 
чиқарувчи ом иллар - сурункали ш и кастл ан и ш , м етереологик 
ом и лл ар, шу б илан бир қаторда орган измда витам и нл ар етиш - 
м аслиги ҳолатларда кузатилиш и ни адабиётлар ҳам тасд и ққл ай - 
ди. Б из текш и раётган иш чиларда лаб ёри л и ш и назорат гуруҳ 
и ш ч и л ар и д а 5,75% н и , б ў я ш -п а р д о зл а ш цехи д аги и ш ч и л ар
орасида 8,12% , й и ги ри ш цехида 6,5% ни тараш цехи и ш ч и ла- 
ри орасида 7,9% ни таш кил қилади. Л аб ё р и л и ш и н и н г йўлдош
ва ўтказган касалл и кларда уч раш и н и цехларда кўрганим изда 
соғлом одам ларга нисбатан к а м р о қ учраш ини кўрам из. А сосий 
цехларда \а м , лаб ёрилиш и асосан меъда 12 б а р м о қ ичак к а ­
с а л л и к л а р и га , к а м қ о н л и к к а , р и н и т х астал и к л ар и каб и л ар га 
тўғри келади.
Х ейлитлар лабда учраб, хавф си з ўсмаларга киради. И ш ч и - 
л ар н и н г лаблари ҳар кун и 8-9 соатли к иш кун и давом и да з а ­
рарли ом иллар б илан бевосита алоқада бўлади. Б из и ш чилар-

---

О т з бўш лит шил ли қ қават и в а лабдаги касбга оид касалликлар
305
д а хей л и тл ар н и ў р ган ган и м и зд а ю қорида таъ к и д л ан ган таш - 
хис асосида олиб бордик.
2-ж адвалдан кўриниб тури б д и ки , н азорат гуруҳи и ш ч и ла­
рида 2,9% хейлит кузатилиб, ай н и вақтда б ўяш -п ард озл аш ц е ­
хида асосан касалланган и ш ч и ларн и н г 17%и эксф ол и ати в, 3%и 
гландуляр, 32% и кон так тл и ал лерги к хейлит, 48% и м етерео­
л о ги к хейлит ва 3%и а то п и к ва л аб экзем аси учради. Бўяш - 
пардозлаш цехида м етереол оги к ва контактли ал л ер ги к хей­
л итлар кўп м икдорининг учраши турли зарарли омилларнинг и ш ­
чилар лабига бевосита таъсири натижасида юзага келади.
Й и ги р и ш цехида хейлитлар и ш ч и л ар н и н г 6,6% ида учрай­
ди. Бу цехда 59% метереологик хейлит, 10% контактли аллергик 
хейлит ва 1% бош қа турдаги хейлитлар кузатилди. М етериоло- 
гик хейлитнинг кўп учраш и цехдаги турли ҳаво ҳарорати, ш а­
мол тезлиги, чангланиш ва нам лик таъсирида юзага келади, деб 
айтиш мумкин. Тараш цехида хейлит 8,2% ни таш кил қилади. Бу 
цехда хейлитнинг 63% ини метереолигик, 27% контактли аллер­
гик ва 10%ини б ош қа турдаги хейлитлар таш кил этади.
Х ей л и т цехларда йўлдош ва ўтк азган к асал л и к л ар б илан 
огриганларда, н азорат гуруҳда касаллар ораси да 2,9% э к а н л и - 
ги маълум бўлади. А йни вақтда меъда 12 б а р м о қ и ч ак касал- 
л и гида кў п р о қ кузатилади. К асал ли к эркакл арда кў п р о қ учрай­
ди. Б ў яш -п ар о зл аш цехида хейлитлар йўлдош ва ўтказган к а ­
салли клар билан бирга келиш и 6,1% ни таш к и л қи л и б , асо ­
си й қисм и меъда 12 б а р м о қ и чак касалликлари б и л ан бирга 
кузатилади. Й иги риш цехида йўлдош ва ўтказган касалл и кларда 
5,2% ҳолатда хей л и тл ар кузатилиб, асосан то н зи л л и т ва р и ­
нит б илан огриганлар орасида кўп учрайди. Т араш цехида хей­
л и т л а р 7,9% й ўлд ош ва ў тк азган к а с а л л и к л а р б и л а н б и р га 
кўринди. О линган натиж аларим издан маълум бўлади, хейлит­
л а р йўлдош ва ўтказган касалл и кларда, м асалан, меъда 12 бар- 
м о қ и ч ак касалл и гида учраш ида б огл и кд и к бор.
Ц ех л ар д а л е й к о п л а к и я н и н г у ч р аш и н и и ш ч и л а р н и н г иш
муддати, ёш и б и л ан кўриб ч и қ қ а н и м и зд а ўзига хос натиж а- 
л а р пайдо бўлди. Н азорат гурувда 6-10 йилдан бери шу цехда 
и ш л аётганларда 16-20 й и л л и к иш м уддатлилар гуруҳи том он
касалли к кўпайиш и кузатилади. Б ўяш -п ард озл аш цехида л е й ­
ко п л аки я касалл и гига ч ал и н ган л ар н и н г асосий қи см и н и кўп 
йи л л и к иш муддати га эга и ш чилар орасида учраш га, 1-5 йил 
иш муддатга эга бўлган иш чилар б илан со л и ш ти рган и м и зд а 
а н и қ натиж ани беради (Р<0.05). Й иги риш цехида л ей коп л ак и я 
11-15 йил иш муддатлилар орасида кенг тарқалганлигини кўра- 
миз. Бунда 1-5 й илликларга нисбатан кўп учраш и статистик 
и ш о н ч л и натиж ани беради (Р < 0,05). Т араш цехида л е й к о п л а ­
кия иш муддати буйича 11-15 йил иш муддати га тўғри келиб,

---

306