Psixologik trening asoslari

5.Ijtimoiy psixologik treninglar tajribasi. 
Trening guruhlari deganda 
odatda barcha maxsus yaratilgan kichik guruhlar tushuniladi, ularning 
ishtirokchilari etakchi psixolog yordamida ishtirokchilarning turli xil psixologik 
muammolarini hal qilish, ularni takomillashtirish, shuningdek guruhlarni 
rivojlantirish va umumiy guruh muammolarini hal etishga qaratilgan intensiv 
aloqa va o'zaro ta'sir o'tkazish tajribasiga jalb qilingan. 
Keling, psixologik trening haqidagi mavjud g’oyalarni tushunishga harakat 
qilaylik va uni aniqlashda eng keng tarqalgan (asosiy) tushunchalni aniqlaymiz.
 
Bir guruh mualliflar guruhning shakllanishini psixologik treningni 
psixologik usullariga bog'lashadi. Shu bilan birga, “ta’sir” atamasi usul sifatida 
o'qitishning protsessual xususiyatlarini aks ettiradi va uning to'liq mohiyatini 
ochib bermaydi. 
Ayrim tadqiqotchilar tomonidan rivojlanish konsepsiyasi (individual 
xususiyatlar) psixologik tayyorgarlikka ham xos emasligini ta’kidlashadi. 
7
(Болъшаков В. Ю. 
Психотренинг. Социодинамика, упражнения, игры. — СПб., 1996. С. 10) 

---

30 
Jumladan, O. P. Kondaurova ta'kidlaganidek, trening davomida psixologik 
xususiyatlar nafaqat rivojlanib borishi, balki susayib ketishi mumkin va ba'zi 
ko'nikma va qobiliyatlar yangidan shakllanadi.
8
Psixologik trening nazariyasiga kelsak, “rivojlanish” dan farqli o'laroq, S. I. 
Makshanov muvaffaqiyatli “ataylab o'zgartirish” atamasini kiritmoqda. Ushbu 
tushuncha o'zgarishlarning maqsadi, jarayoni va natijalarini etarlicha aks 
ettiradi, ularning ongli xususiyatlarini ta'kidlaydi va “rivojlanish” tushunchasiga 
nisbatan kengroqdir. “Ataylab o'zgartirish” tushunchasi sizni uni qabul qilingan 
ma'noda rivojlanish bilan bog'liq bo'lmagan holatlarga nisbatan qo'llash 
imkonini beradi, masalan, odamning biron narsaga bo'lgan munosabati 
ataylabga o'zgarishi natijasida o'zgarganda, bu, albatta, o'zgarish, lekin 
rivojlanish emas. Boshqacha aytganda, o'zgarishsiz rivojlanish mumkin, 
o'zgarishsiz rivojlanish bo'lmaydi. Ataylabga o'zgartirish rivojlanishni ham, 
korreksiyani ham o'z ichiga oladi. 
Yana bir guruh mualliflar trening bilan birgalikda tajriba konsepsiyasini 
ta'kidlashadi. K’ell Rudestam trening tuzilmasini’o'rganish tajribasining asosi, 
ba'zi hollarda - odamni o'qitish va o'zgartirishning yagona muvaffaqiyatli usuli’ 
deb ataydi. Uning ta'kidlashicha, guruhda bo'ladigan o'zaro munosabatlarni 
kuzatib, har bir ishtirokchi o'zlarini boshqalar bilan tanishtiradi va o'rnatilgan 
hissiy aloqani o'zlarining his-tuyg'ulari va xatti-harakatlarini baholashda 
ishlatishi mumkin. Guruhda hosil bo'lgan barcha tajriba va tajriba oqimi har bir 
ishtirokchiga uni cheklaydigan nuqtai nazar va e'tiqodlarning ko'pini tahlil qilish 
va ortiqcha baholashga imkon beradi. Shuningdek, trening davomida 
ishtirokchilar keyinchalik oddiy hayotga o'tishlari mumkin bo'lgan turli 
ko'nikmalarni modellashtirish va sinovdan o'tkazishlari mumkin.
9
Bizning fikrimizcha, psixologik treningni tushunish uchun umumiy va 
asosiy bo'lgan “tajriba” tushunchasi asos bo’ladi. Aytishimiz mumkinki, guruhiy 
psixologik trening - bu guruhdagi o'zaro ta'sir o'tkazish jarayonida o'z hayotiy 
tajribasini o'rganish, tahlil qilish va qayta baholash orqali shaxsning shaxsiy va 
kasbiy rivojlanishiga qaratilgan ataylabga o'zgarishlar usuli. 
Bundan tashqari, ”hayot tajribasi” tushunchasini keng ma'noda tushunish 
kerak. Har bir insonning o'z hayot yo'li bor. Har birimiz o'z tajribamizning 
tashuvchisimiz. Hozirgi paytda biz qanday ekanligimiz ko'p jihatdan har birimiz 
o'zimizning yo'limizda uchragan voqealar, bu bilan qanday bog'liqligimiz, bunga 
qanday munosabat bildirganimiz va o'z munosabatimiz orqali vaziyatni hosil 
8
(
Кондаурова О. П. 
Тренинг общения с сотрудниками МОБ. Дис. канд. психол. наук. 2001.) 
9
( Рудестам К. Гуруҳ психотерапияси. - М .: Прогресс, 1993 йил.) 

---

31 
qilishimiz mumkin. Boshqacha qilib aytganda, insonning o'zi va uning atrofidagi 
dunyo haqidagi qarashlari asosida shaxs va mutaxassis sifatida jamiyat bilan 
o'zaro munosabati yuzaga keladiki, bu esa uning shaxsiy tajribasi natijasidir. 
To'g'ridan-to'g'ri tajriba bilan ishlash qobiliyati psixologik tareningni 
kasbiy tayyorgarlikning muhim elementi sifatida ishlatishga imkon beradi. 
Trening an'anaviy o'qitish usullari bilan kasbiy faoliyatdagi cheklovlarni engib 
o'tishga yordam beradi va amaliyotlar o'rtasida ko'prik vazifasini o'tashi 
mumkin. Trening olingan ma'lumot va faoliyatni, o'zaro munosabat 
kanallarining harakati bilan ta'minlangan yangi xatti-harakatlar shakllarini va 
ular bilan bog'liq natijalarni darhol bog'lash imkoniyatini yaratadi.
Shaxslarni 
bilim 
doirisini 
oshirish 
va 
dunyoqarashini 
yanada 
kengaytirishda ijtimoiy psixologik trening fanning samarali uslublaridan keng 
foydalanish zarur. Shu o‘rinda fikrni ijtimoiy psixologik bilimdonlikka 
qaratmoqchimiz. Ijtimoiy psixologik bilimdonlikdan ko‘zlangan asosiy maqsad - 
kishilarni ijtimoiy faoliyatga psixologik jihatdan tayyorlash, ularda yuksak 
insoniy fazilatlarni shakillantirish, kommunikativ bilimdonlik va shaxslararo 
muloqotning murakkab shakllariga moslashish jarayonlarini tezlashtirishdan 
iborat. Bugungi avlod ertangi kunning bunyodkorlari, vatanparvarlari, 
mehnatsevar insonlar, jamoalarni boshqaruvchilar bo‘lib etishishi kerakligini 
hisobga olsak, ulardagi bilimdonlik darajasi va ko’lamining keng bo‘lishining 
ahamiyati shak-shubhasizdir. Zero, yuksak teran va keng fikr yurita oladigan va 
ijtimoiy faoliyatidan el-yurtga naf etkazadigan insonlargina kamolotga erishishi 
mumkin. 
Ijtimoiy psixologik trening haqida batafsilroq tushuncha berishdan avval, 
ular toifasining paydo bo‘lish tarixiga qisqacha to‘xtalib o‘tsak.
Amerikalik psixolog G. Olport birinchi marta shaxs faoliyati jarayonida 
uning yonida boshqa shaxslarning bo‘lishi yoki yaqinligi xulq-atvoriga ta’siri 
ijobiy bo‘lishi va bu xodisaning nomi “ijtimoiy fasilitatsiya ekanligini yoritadi.
Amerikalik olim N. Tripplet velosiped poygasi musobakalarida aniq 
sportchiga tomoshabinlar guruhining ta’sirini tezligi tomoshabinlar zich va ko‘p 
bo‘lgan oraliqlarda, ular siyrak bo‘lgan joylardagidan farqli, ya’ni 20% ga ortar 
ekan. 
1903 yilda nemis olimi A. Mayer ushbu fenomenni ta’lim jarayonida 
tekshirdi. U uyda yakka holda o‘qitish bilan guruhiy sharoitda o‘qitish 
samaradorligini qiyoslab, bilimning mustahkamlanishida o‘zlashtirishning 
tezligi sinf shaklida bo‘lganda o‘ziga xos afzalliklarga ega ekanligini isbot qildi. 

---

32 
Ijtimoiy-psixologik treninglar jahon amaliyotida keng tarqaldi. Ijtimoiy-
psixologik trening tajribalari ustida oldindan izlanishlar olib borilsada, bu 
sohada ilk bor taniqli nazariy, metodologik adabiyot L.A.Petrovskiya tomonidan 
1982 yilda yaratildi. Bu metoddan hozirda ham bolalar, ota - onalar, professional 
ijtimoiy guruhlar bilan, tashkilot va korxona boshqaruvchilari bilan ishlashda 
unumli foydalanib kelinmoqda.
Rus tadqiqotchisi V. M. Bexterev o‘zining ijtimoiy psixologiyaga oid 
tadqiqotlarida guruhlarda o‘tkaziladigan maqsadli munozaralarning alo’hida 
olingan shaxs dunyoqarashi va fikrlash jarayonlariga ta’sirini, buning natijasida 
o‘rganilgan 
jarayonlarning 
o‘zgarishini 
va 
jamoadagi 
faoliyatining 
samaradorligini oshishini qayd etdi. 
Nemis tadqiqotchisi V. Myode 1913 yili o‘zaro hamkorlikdagi guruhlar 
dasturini ishlab chiqdi. U guruhning shaxs psixik faoliyatiga ta’sirini o‘rgandi. 
2-3 kishidan tortib, to 16 kishigacha bo‘lgan guruhlarda u maxsus asbob-
uskunalarni ishlatgan holda mushaklar ish faoliyati, og‘riqqa chidamlilik, 
sezgirlik, diqqat, xotira, turli assotsatsiyalarning kechishiga ta’sirini dastlab 
yakka holda keyinchalik guruhiy sharoitda o‘rgandi. Uni qiziqtirgan 
ko‘rsatkichlar guruhiy variantlarda afzalroq bo‘lishi isbotlandi.