К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

М ева ва сабзавотларнинг ў з-ў зи д а н цизиш н. М ева в а с а б з а ­
в о т л а р б а р ч а т а в с и я л а р г а
а м а л ци ли б
с а ц л ан са-д а, 
у л а р н и н г

---

ҳ ар о р ати б а л а н д б ўли б ту р ад и . М аҳ су л о т ҳ а р о р а т и н и о м б о р л ар н и
ш ам о л л а т и б ҳ а м т у ш и р и б бўлм ай ди .
М аҳ су л о тн и с а ц л а ш д а ҳ а р о р а тн и н г м е т а б о л и к и сси ц л и к ҳ и - 
соби га к ў т а р и л и ш и ў з-ў з и д а н ц и зш п га ол и б к е л а д и . К ў п г и н а ҳ о л - 
л а р д а ў з-ў зи д а н ц и зи ш д а ҳ а р о р а т 1 — 2°С г а к ў т а р и л а д и . Ҳ а р о - 
р а т п и п г б нроз к ў т а р и л и ш и ҳ ам м а ҳ с у л о т н и н г с и ф а ти га сал б и й
т а ъ с и р к ў р с а т а д и .
М ева ва с а б за в о т л а р н и н г ҳ а р о р а ти н и п а с а й т и р и ш д а ом бор­
н и н г ш ам о л л а т и ш ю зас и к а т т а а ҳ а м и я т г а эга. 
М ева-саб заво т 
•омборининг ҳ а м м а том он и д ан ш а м о л л а т и ш си стем аси ў р н а т и л - 
г а п д а г н н а ў з - ў з и д аи ц и зи ш п и н г олд и н и о л и ш м ум ки н .
М ева ва с а б за в о т л а р д а н о р м ал ф и зи о л о ги к
ж а р а ё н л а р н и н г
б у зи л и ш и бир ц ат о р ф и зи о л о ги к к а с а л л и к л а р н и к е л т и р и б ч и ц а- 
р ади . М ева ва с а б за в о т л а р н и н г ш и ш и ш и , с ў л и ш и , у л а р н и н г цо- 
р ай и ш и , эти н и н г к у ч л и ку й и б к е ти ш и , ў з а г и н и н г ц ў н ги р т у с га
к и р и ш и ва у л а р н и н г т ў л и ш и ш и к аб и ф и зи о л о ги к к а с а л л и к л а р
у ч р ай д и .
•Я.
Сабзавот ва меваларпинг ўз-ўзидан цизшп коэф ф иц иент
Маҳсулот тури
Ҳ арогаг, °С
Мацсулот тури
Ҳарорат, °С
10
20
10
20
П иёз
1,5
1,7
Кўк нўхат
18,8
21,6
Карам
2,0
2,4
Узум
3,6
7,2
Помидор
2,3
4,0
Н ок
3,8
11,2
Л а в л а ги
2,7
3,1
О лхўрн
1 
4 ’3
7,7
Сабзи
3,6
7,5
Гнлос
5,3
11,2
С ельдерей
4 0
6,1
Ш афтоли
5,6
9,8
Бодринг
4,6
8,5
Қулупнай
7,9
11,3
Ч у ч у к цалам пи р
5 1
5,7
Апельсин
1,5
1,8
Г у л қ ар ам
8 7
13,4
Лимон
1,6
1,8
И см апоқ
14,5
31,3
Қовун
3,5
6,7
Ш и ш н а с а д и б и л а н к а с а л л а н г а н м е в а л а р н и н г эти ц у р у ц , к р а х - 
м а л л и ва м е в а л а р н и н г ҳ а ж м и эса бир оз к а т т а л а ш г а н б ў л ад и . 
А й р и м п а й т л а р и м е в а л а р н и н г п ў сти ёр и л и б , т а ш ц а р и г а ц а й р и - 
л а д и ва эти оч и л и б ц о л ад и . Ш и ш м е в а н и н г т а ш ц и то м о н и д ан и ч - 
к а р н га цараб т а р ц а л а д и . Б у н д а у н и н г р а н г и ў зга р м а й д и . 
Б у
к а с а л л п к к ў л и н ч а о л м а в а н о к л ар д а , а й н и ц с а э с к и р га н м е в а л а р д а
к у п уч рай ди .
С ўлиш , асо с ан о лм а, н ок ва у з у м г а хосди р. О д атд а хом , п и ­
ш и б ўтиб к е т г а н м е в а л а р т е з сўлиб ц о л ад и . М е х а н и к ш и к а с т л а н - 
г а и , м у зл а т и л г а н в а к а с а л л а н г а н м е в а л а р ҳ а м с ў л и ш га м ой и л 
■бўлади-
М е в ал ар н и н г ц о р а н и ш к а с а л л и г и о л м а , у з у м в а н о к л а р н и н г
н ў ст и д а л ай д о б ў л а д и . М е в а л а р н и н г п ў с т и н и о зи ц л ан т и р и б т у - 
jiy u 'in н ай л ар б о гл а м и ноб уд б ў ли ш и н а т и ж а с и д а м е в а н и н г н ў с т и

---

ц ў н ги р т у с га к и р а д и . М е в а л а р н и н г ц орай и п ш ш г оф тоб д а к у й и б
ж и г а р р а н г ҳ о с и л б ў ли ш и б и л а и а р а л а ш т и р и ш я р а м ай д и . О ф то б ­
д а к у й г а н м е в а л а р с а ц л а ш у ч у н ц ў й и л м ай д н .
М е в а л а р эт и н и н г к у ч л и ку й и б к е т ш п и га сабаб н а ф а с олииг 
ж а р а ё и и и и п г б у зи л и ш и н а т и ж а с и д а сп и рт ва а л ь д е ги д ҳосн л б ў- 
л иш идм р. Б у н д а й м е в а л а р ач ч и ц т а ъ м л и б ўлад и . М е в а л а р ў за - 
гним нг ц ў н ги р ту с га к и р и ш и у н и н г т а р к и б и д а к а р б о н а т к и с л о т а - 
н и п г к ў п ҳ о си л б ў л га п и и и б и л д и р а д н . Б у кўн и н ч а хом у з и л г а и
м е в а л а р д а к у з а т и л а д и .
Ш у п д а й к и л и б , м ева ва с а б за в о т л а р н и са ц л аш д а н а ф а с о л и ш
в а м одда а л м а ш и н у в и н и н г б у зи л и ш п бпр ц атор ф и зи о л о ги и бу- 
з и л п ш л а р г а оли б к е л а д и , б у н д а м а х с у л о т п п п г с и ф ати п асай и б , 
товарлы к х у с у с и я т и й ў ц о лад и .
М и к р о б и о л о ги к ж а р а ё н л а р . М ева в а с а б за в о т л а р н и н г
ю за 
ци см п д а т у р л и м и к р о о р ган и зм л а р и п п г я ш а ш и у ч у н ц у л а й ш ар о и т
б улад н . У л а р и ч и д а сап роф и т, ф п т о п ат о ген в а п ато ген м и к р о о р - 
гаш гзм л ар у ч р ай д и .
М и к р о о р га н и зм л а р м ев а 
в а с а б за в о т л а р га туп роц , о р г а н и к
ўгит, сул, ём ги р , ҳ аво, к а с а л л а н г а н ҳ а й в о н л а р ва о д ам л ар , и д и ш - 
л ар , ў р а ш м а т е р и а л л а р и , т р а н с п о р т в а а с б о б -у с к у н ал ар о р ц ал и
ў т п ш и м ум ки н-
Ҳ ў л м ева в а саб за в о т л а р н и м и к роби ологи и г а ҳ л и л д а н у т к а ­
ли л ган д а у л а р и и н г сони ни в а т у р н н н а н п к л а ш , iuy 
т а х л и т д а
у л а р г а ц а р ш и к у р а ш олиб бориш м у м ки н .
А. А. К у д р я ш о в а м а ъ л у м о ти га ц а р а г а н д а , м ева ва саб за в о т - 
л а р ю за ц и см и н и н г 1 г г а з а м б у р у г л а р д а и 20 д о и а д а н 7 - 1 0 6 до- 
и а га ч а , а ч и т к и зам б у р у ги эса 1 - 1 0 2 д ан 3 -1 0 7 гач а, б а к т е р и я л а р
М О 2 д а н 108 г а ч а , к и с л о т а ҳ о си л ц и л у в ч и б а к т е р и я л а р 10 д ан
5 - 1 0 5 г а ч а т а ёц ч а с и м о н и ч а к б а к т е р и я г у р у ҳ и '1 д ай 100 д о н а г а ч а
т ў гр п к е л а д и .
38. О лм а юэидаги микроорганизм лар сони
(А. А. К удряш ова маълумоти)
Олма
1 г олма юзида микроблар соии
замбуруглар
ачитцилар
бактерилла р
таецчасимон 
ичак бактс- 
риялар
Узиб олм асдан
3
8
84
0
Узпб олингаидан
кейин
37
1 ,6 'Ю 12
2,1 • 102
1
К ў п г и н а м е в а л а р н и н г (о л м а, н о к ) ю за ци см и да м у м си м о н
ц а в а т м а в ж у д . Ш у са б аб л и м и к р о о р ган и зм л а р н и н г о зп ц л а н и ш и
ц н й и н л а ш а д и в а у з и л м а г а н м е в а л а р ю за ци см и д а у л а р н и н г со н и
к ам б ў л а д и . У з и л г а н д а н к е й и н м ум си м ои ц а в а т з а р а р л а н а д и в а
м и к р о о р г а н и зм л а р сони ортади .
М е в а л а р н и н г т у р и г а ц а р а б ю за ци см и д а м и к р о о р га н и зм л а р

---

со н и ҳ а р х и л б ў л ад и . Н о к н и н г ю за ц и см и д а м и к р о о р ган и зм л а р
ап г к ў н , ў р и к в а ш а ф т о л и д а к ам р о ц , о л м а д а эса б у т у н л а й к а м
у ч р аи д и . М и к р о о р ган и зм л ар сопи м е в а л ар н и н г п ш н и ш д а р а ж а -
сига хам б огли ц . П иш иб ў т гап м е в а л а р д а ач и тц и б а к т е р и я л а р
куп , за м б у р у г ва б ак т е р и я л а р к а м уч р ай д и .
М и н ал аи ш ш г ю за ц и см п га ц а р а г а н д а с а б за в о т л а р д а м и к роор- 
га п н .ш л а р к ў п р о ц б ў лад и . М а с а л ан , ч у ч у к ц а л а м п и р ю зи д а би р 
н е ч а м и л л и о н м и к р о о р ган и зм у ч р ай д и .
М л д п зм еп ал ар тоза ци см и д а м и к р о о р ган и зм д ар эн г к ў п
ри- 
н о ж л ап ад п . М а с а л а н , саб зи ю за ц и см и н и н г 1 г д а за м б у р у г л а р д а н
8 ,(М О3 д ап
3 , 0 - 106 гач а, 
ач и тц и
б а к т е р и я л а р
4,3 ■
104 
д ап
{>,1-10в га ч а , м езоф и л б а к т е р и я л а р 8,5 • 105 д ан 5,5 • 10е гач а, к и с ­
л о т а хоси л ц н л у в ч и б а к т е р и я л а р 2 д ан 1 ,8 -1 0 3 га ч а , б о ш ц а б ак - 
тория л а р 10 д ан 4 ,2 -1 0 4 гач а у ч р ай д и .
М и к р о о р ган и зм л ар сони е т и ш т и р и ш ш ар о и ти , 
й и ғи б -т ер и б
олиш м у д д ат и ва к а в н и и г х у с у с и я т л а р и га ц ар аб ў зга р а д и . У л а р ­
пи пг мена ва с а б зав о тл ар д а б у л а д п г а н т у р л а р и ж у д а к ў п . М икро- 
« р г а п н зм л а р м аҳ су л о т ва ин соп о р га н и зм и га т а ъ с и р ц и л у в ч и ва 
т а ъ с и р к ў р с а т м а й д и га н г у р у х л а р га а ж р а т и л а д и .
C lo s tr id iu m b o tu lin u m . 
S ta r h y lo c o c c u s a u r e n s , 
C lo s tr id iu m
p e r f r in g e n s к аб и м и к р о о р ган и зм л а р
т у р л и х и л з а ҳ а р л и м од д а­
л а р с и н т е зл а й д и в а н а т и ж а д а о р гаи и зм н и з а ҳ а р л а ш и м у м к и н .
З а м б у р у гл а р д а н 300 га я ц и н т у р и , 
ж у м л а д а п
P en i'c illu m
p a tu lu m , P . e x p e s u m , P . u r tic a e , P . is la n d ic u m , 
P . r u g u lo s u m . 
A s p e r g illu s c la v a tu s , A. f la v u s , A. p a r a s i t u s , 
F u s a r iu m s o la n i, 
F . n iv a le , F . tr ic in e tu m
ва б о ш ц ал а р к ў п у ч рай ди . А й н и ц с а та- 
б и а т д а P e n ic illiu m т у р и га к и р у в ч и з а м б у р у г л а р т а р к и б и д а у ч р ай - 
д и гап а т р ах и п о и , бутен оли д, .охротоксин , ц и к л о п еп т и д , н о н ад р и н , 
п и р о н в а б ош ц а бир ц ато р з а ҳ а р л и м о д д ал ар ин сон о р гап и зм и
у ч у н з а ҳ а р л и ҳ н со б л аи ад и .
И н со н о р гап н зм н и п M u co r m u ced o , п е н и ц и л л и н т у р и г а к и р у в ­
чи 30 г а я ц н и за м б у р у гл а р за р а р л а й д и .
М ева ва са б за в о т л а р к а с а л л и к л а р и н и к ел т и р и б
чицар.увчи 
M o n ilia fru c iig e n a к а б и ф и т о п ат о ген зам б у р у г ҳ а м у ч р ай д и .
К ў п г и н а м и к р о о р ган и зм л а р м ев а ва са б за в о т л а р с о л и ш га м ў л - 
ж а л л а н г а н и д и ш в а бош ца ж о й л а ш м а т е р и а л л а р и д а ҳ а ё т к е ч и - 
рад и ва м а ҳ с у л о т м а ъ л у м в а ц т д а за р а р л а й д и .
М ена ва с аб заво т м а ҳ с у л о т л а р и н и н г м и к р о о р ган и зм л а р б и л ан
'зар а р л а н и ш и т у р л и х и л о м и л л а р га б оглиц. У л а р д а н м а ҳ с у л о т - 
ПИ.ИГ б и ологи к х у с у с и я т л а р и , ц и ш л о ц х ў ж а л и к и ш л а б ч и ц а р и ш
па м и к роб и ологи и х а р а к т е р и г а э г а о м и л л ар а с о с и й л а р и ҳисоб- 
л а н а д и .
М аҳ с у л о тл ар ш п т г м и к р о о р ган и зм л а р б и л а н з а ҳ а р л а н и ш и у л а р ­
п и п г ў л ч а м л а р и г а в а а п а т о м и к т у з и л и ш и г а боглиц. О д ат д а ў л ч а - 
м и к а т т а в а ж у д а к и ч и к б ў л г а н м е в а л а р м и к р о о р га н и зм л а р б и л а н
т е з за р а р л а н а д и . Б и т т а м ева т у р л и ц и с м л а р и н и н г м и к р о о р г ан и зм - 
л а р г а ч и д а м л и л и ги ҳ а р хил.
С. II. А н д р и ан о в ва б о ш к а л а р н и п г м а ъ л у м о т и га к у р а , саб зи

---

е т и ш т и р и ш д а ■ ф осф ор в а к а л и й э л ем е ы тл ар и п п п г е т и ш м а с л и г и
у л а р н и с а ц л а ш д а м и к р о о р ган и зм л а р б и л а н з а р а р л а н и ш и н и ош и- 
р ади . Ш у б и л а н б и р га, м и н е р а л ў г и т д а р н ц н г м е ъ ё р л а р и п и о ш и - 
р и ш ҳ а м м а ҳ с у л о х н и н г м и к р о о р ган и зм л а р б и л а н .за р а р л а н и ш и н и
ош иради .
М ева в а с а б за в о т л а р н и йи ги б о л и ш м у д д ат и
ҳ а м у л а р п и н г
м и к р о о р ган и зм л а р б и л а н за р а р л а н и ш и г а т а ъ с и р к ў р с а т а д и . М а­
с а л ан , сабзи , э р т а м у д д а тд а й и ги б о л и н га п д а , к е ч к и м у д д а т га
ц а р а г а н д а м и к р о о р г ан и зм л а р б и л ан к ў п р о ц з а р а р л а н г а н л и г и к у - 
затилган-
М а ҳ с у л о т л а р д а м и к р о о р ган и зм л а р н и н г р и в о ж л а н и ш и д а у л ар т
н и сац л а ш р е ж и м и н и н г ҳ а м а ҳ а м и я т и к а т т а .
М и к р о о р ган и зм л а р з а р а р л а г а н м е в а л а р д а н а ф а с о л п ш т е з л и ­
ги 2 —3 м а р т а о ш ад и , ш у б и л а н б и рга ф е р м е н т л а р а к т и в л и г и ў з - 
га р а д и ва бир ц ат о р о р га н и к к и с л о т а л а р ҳоси л б у л ад н . П н р о р ар д
н а т и ж а д а м а ҳ с у л о т п и н г р ан ги , т а ъ м и
ва то н ар л п к
х о с с а л ар и
п а с а я д и .
М ева в а с а б за в о т л а р н и м и к р о о р ган и зм л а р д а н т о з а л а ш д а у л а р -
п и ю виш м у ҳ и м д и р . Л е к и н к у п г п н а м ена нн с а б за в о т л а р ю в и л - 
г а н д а н с ў н г м и к р о о р г ан и зм л а р га ч и д ам с и з б у л н б ц о л ад и .