Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 
Biroq, bolalar har doim ham atrofdagi narsalarga qiziqish bildiravermaydilar va har doim 
ham  ularning  nomlarini  so‘rayvermaydilar.  Tarbiyachi  bolalar  diqqat-e‘tiborini  narsalarga, 
ularning  sifatlariga,  harakatlariga  jalb  qilishi  zarur.  Buni  muntazam  ravishda  amalga  oshirish 
tavsiya etiladi. 
Hafta davomida bolalar quyidagi miqdordagi so‘zlarni o‘zlashtirishlari mumkin: 
 
3 yoshda     - 5 ta so‘z 
4 yoshda     - 10 ta so‘z 
5 yoshda     - 15 ta so‘z 
6 yoshda     - 20 ta so‘z 
7 yoshda     - 30 ta so‘z 
 
Lug‘at ishining metod va usullari 
 
Lug‘atni  boyitish  metodlari:  atrof-olamni  bevosita  kuzatish;  mazmuni  bolalarga 
notanish  bo‘lgan  yoki  juda  kam  tanish  bo‘lgan  suratlarni  ko‘rsatish;  badiiy  asarlarni  o‘qish, 
diafilmlar va kinofilmlar (ilmiy-ommabop va hujjatli filmlar) ko‘rsatish. 
Lug‘atni  mustahkamlash  va  faollashtirish:  bolalarga  tanish  mazmundagi  o‘yinchoqlarni, 
suratlarni ko‘rib chiqish, didaktik o‘yinlar.Har bir bolaning leksik zahirasini to‘ldirish uni atrof-
olam bilan tanishtirish jarayonida ro‘y beradi: so‘z bolaning o‘zi belgilagan (nusxa ko‘chirgan) 
narsa  yoki  harakatni  tasavvur  qilishi  bilan  bir  vaqtga  xotiraga  kiradi.  Rolli  o‘yinda  bola  o‘zi 
kuzatgan  yoki  hikoyalar  orqali  bilgan  va  esda  saqlab  qolgan  kattalarning  turli  vaziyatlarini 
takrorlaydi.  Bola  kattalarning  ana  shunday  vaziyatlardagi  harakatidan  va  shu  bilan  birga 
ularning nutqidan ko‘chirma oladi. 
«Rejissyorlik»  o‘yinida  bola  o‘ziga  rol  olmaydi,  aksincha  u  ushbu  syujetda  rollarni 
o‘yinchoqlar  o‘rtasida  taqsimlaydi;  syujetlar  –  bolalar  bog‘chasi,  hayvonot  bog‘i  va  boshq. 
Tarbiyachi bolaning mavjud hayotiy tajribasini hisobga olgan holda aytib, yordamlashib turadi. 
Sahnalashtirish  o‘yinida  bola  o‘ziga  tanish  ertak  qahramonlaridan  biri  rolini  o‘ynaydi,  o‘yin 
jarayonida u qahramon so‘zlarini takrorlaydi va shu tariqa o‘z nutqini boyitadi. 
                                                                                                           
FSMU texnologiyasi 
 
Ushbu  texnologiya  munozarali  masalalarni  hal  etishda  hamda  o‗quv  jarayonini  baxs-
munozarali  o‗tkazishda  qo‗llaniladi,  chunki  bu  texnologiya  talabalarni  o‗z  fikrini  himoya 
qilishga, erkin fikrlash va o‗z fikrini boshqalarga o‗tkazishga, ochiq holda baxslashishga hamda 
shu  bilan  birga  baxslashish  madaniyatini  o‗ratadi.Tinglovchilarga  tarqatilgan  oddiy  qog‗ozga 
o‗z fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarni 
bayon etishga yordam beradi. 
F – fikringizni bayon eting 
S – fikringiz bayoniga sabab ko‗rsating 
M – ko‗rsatgan sababingizni isbotlovchi dalil keltiring 
U – fikringizni umumlashtiring  
 
                     Bolalarda lug‘atni shakllantirishga doir mashg‘ulotlar turlari 
 

---

Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 
Lug‗at ishlariga oid dasturlarni amalga oshirish mashg‗ulotlar tizimi orqali amalga oshiriladi. 
Bu tizim uch xil ko‗rinishdagi mashg‗ulotlardan tashkil topadi: 
Lug‗at  ishlari  atrof-olamdagi  doimo  kengayib  borayotgan  narsalar  va  hodisalar  doirasi  bilan 
tanishtirish  jarayonida  amalga  oshiriladigan  mashg‗ulotlar  (ekskursiya,  narsalarni  namoyish 
qilish va h.k.); 
Lug‗at ishlari bolalarning atrofdagi narsalar va hodisalar ha 
qidagi  bilimlarini  chuqurlashtirishga  tayanadigan  mashg‗ulotlar  (sifatlar,  xususiyatlar,  o‗ziga 
xos jihatlari bilan tanishtirish); 
Umumlashtirishlar  jarayonida  lug‗at  ishining  hal  qiluvchi  vazifasi  tushunchalarni 
shakllantirishdan iborat bo‗lgan mashg‗ulotlar. 
 Nutqiy va Lug‗atni rivojlantirishning bilish jarayonlarini rivojlantirish bilan yagonaligi (qabul 
qilish,  tasavvur  qilish,  fikrlash).Nutqiy  va  bilish  faoliyatining  aniq  maqsadni  ko‗zlagan  holda 
tashkil  etilishi.bilish  faoliyatini  tashkil  etish  uchun  asos  sifatida  ko‗rgazmaviylikning 
mavjudligi.