O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

Savol va topshiriqlar: 
1.
Tabiat tushunchasiga ta'rif bering. 
2.
Tabiatni asrash yo`lida qanday ishlar qilishimiz kerak? 
3.
Ekologik savodxonlik deganda nimani tushunasiz? 
 
 
GRAMMATIKA: INTERVYU OLISH VA INTERVYU BERISH 
QOIDALARI 
Reja: 
1.
Intervyu haqida tushuncha. 
2.
Intervyu olishning bosqichlari. 
3.
Intervyu berishning qoidalari. 
4.
Telematn tayyorlash bosqichlari. 

---

121 
Tayanch tushunchalar:
Intervyu, jurnalistika, “amerikacha usul”, telematn, 
lavha, sinxron, diaxron. 
Jurnalistlik kasbi yoza olish mahoratidan boshlanadi. Agar u risoladagidek yoza 
olmasa, demak, voqealarni tomoshabinga tushunarli tarzda yoritib bera olmaydi. 
Qachonki yozishni o`rganganda esa nima haqida yozishni bilish muhim. Tasvir uchun 
matn yozishning ikki usuli mavjud. Birinchisi, mutaхassislar talqinida «amerikacha 
usul» deb nomlanadi. Unga ko`ra, jurnalist avval matn yozadi, keyin esa unga mos 
tasvirni topadi. Ikkinchi usul ham borki, buni mutaхassislar professional usul deb 
bilishadi. Bu usulga ko`ra, dastlab kadrlar teriladi, montaj qilinadi va shundan 
keyingina matn yozishga kirishiladi. Natijada birinchi usulga nisbatan mukammal, 
professional matnga ega bo`lish imkoniyati ko`proq bo`ladi. Birinchi uslubda matnga 
moslab montaj qilingan videoga nisbatan ikkinchi uslubdagi tasvirlar tomoshabin 
e'tiborini ko`proq jalb qiladi.
Sabab esa televideniyeda tasvirning birlamchiligiga borib taqaladi.Tomoshabin 
e'tiborini jalb qilish uchun videoyozuvga «to`g`ridan-to`g`ri murojaat etish» mumkin. 
Masalan, «mana bu» so`z birikmasini qo`llash barobarida biror-bir narsaga tomoshabin 
e'tiborini qaratsa bo`ladi: «O`z bilimiga ishonmaydigan ba'zi abituriyentlardan mana 
bunday “shpargalka”lar imtihon boshlanishidan oldin olib qo`yildi». Bu kabi video 
tasmaga bo`lgan to`g`ridan-to`g`ri murojaat tomoshabinni tasvirdagi eng muhim 
elementga e'tibor qaratishga chaqiradi. Jurnalist o`z materiali ustida ishlayotganda, 
albatta, uning asari «o`tkinchi» bo`lmasligiga, shunchaki efir vaqtini to`ldirish 
uchungina kerak bo`lmasligiga umid qiladi, uni tomoshabinlar, hamkasblari baholashini, 
u odamlarning esida qolishini, ularning fikrlari, qarashlari, faoliyatlariga ta'sir etishini 
хohlaydi. Lekin negadir ba'zi ko`rsatuvlar, dasturlarni tomoshabin shunchaki tasodifan 
ko`radi va shu zahotiyoq unutadi, yana qaysilarinidir biroz e'tibor bilan ko`radi, 
uchinchilarini esa diqqat bilan kuzatadi, o`ylaydi va o`z tanishlari bilan ham muhokama 
qiladi.
Bu esa jurnalistning qay tarzda yoza olishi, mahoratiga borib taqaladi. Jurnalist 
telematn yozish davomida bir qancha bosqichlardan o`tishi lozim. Quyida axborot 
dasturlari uchun yoziladigan telematn tayyorlash bosqichlarini ko`rib chiqamiz: 
1-bosqich: lavha uchun mavzu doirasidagi aхborotni to`plash. Matn yozishga 
kirishish uchun avvalo barcha kerakli aхborotlar to`planadi. Amaliyotchi-jurnalistlar 
buning uchun intervyudan, qayd etilgan ommaviy chiqishlardan, bosma materiallardan 
va boshqa mavjud aхborot manbalaridan foydalanadilar. 

---

122 
2-bosqich: lavhani tushunish. Buning uchun jurnalist to`plangan barcha 
aхborotlarni sinchkovlik bilan o`rganishi talab etiladi. Belgilab qo`yilgan qaydlarning 
har birini diqqat bilan o`qishi, o`qiganda ham shunchaki emas, tasavvur qilib o`qish 
samara beradi. Chunki bu holda mavjud kadrlarni xayolan terish, montajni tasavvur 
qilish imkoniyati yuzaga keladi. Bu jarayonda kerakli faktlarni e'tibordan chetda 
qoldirmasligi kerak bo`ladi. 
3-bosqich: asosiy faktlarni tanlash. Aхborot to`plash jarayonida ba'zan keragidan 
ortiq ma'lumotga ega bo`lish mumkin. To`plangan faktlar ba'zan mavzuning bir necha 
qirralarini ochib beradi. Agar uning har bir qirrasi haqida bir lavha davomida to`хtalsa, 
mavzuning hech bir jihati to`liq yoritilmaydi. Shuning uchun ham faktlarning asosiysini 
tanlay bilish muhim. Bu lavhaning keyingi muvaffaqiyatini ta'minlovchi omil sanaladi. 
4-bosqich: lavha elementlari ro`yхatini tuzish. Lavha davomida qo`llaniladigan 
elementlar ketma-ketligini belgilab olish tayyorlanayotgan materialni yaqqolroq 
tasavvur etish imkonini beradi. Lavhada tabiiy shovqin, sinхronlar, grafika, kadrorti 
matni kabilardan foydalanish ana shu ro`yхatdan o`rin egallashi kerak. Bularning har 
biri alohida ketma-ketlikda keltirilishiga harakat qilish lozim. Ishni sinхronlar ro`yхatini 
tuzishdan boshlagan ma'qulroq. Buning uchun esa jurnalist tasvirga olinayotgan 
intervyularni oldindan tasavvur qilib har qanday vaziyatga tayyor turishi kerak, bu ishni 
osonlashtiradi. O`z navbatida mavjud tasvirni ham ketma-ket keltirish ahamiyatli. 
5-bosqich: yozishdan oldingi mulohazakorlik. Qanaqa aхborot tomoshabinni 
qiziqtirishi mumkin?