Tadqiqotlari

 
3.7 – rasm. F. Gersbergning gigiyenik omillar
i
Gigiyenik omillar ish 
faoliyati amalga 
oshirilayotgan atrof-muhit 
bilan bogʻliq.
Gersbergning fikricha, 
gigiyenik omillarning 
boʻlmasligi yoki qisman 
boʻlishi (yetishmasligi) 
insonda oʻz ishidan 
qoniqmaslik hissini keltirib 
chiqaradi.

---

75 
Z. Freydning e’tirofi bo‘yicha motivatsiya nazariyasida motivatsiya manbalari 
2 ga bo‘linadi: boshqariladigan va boshqarilmaydigan. Z.Freydning mulohazalari 
bo‘yicha shaxs uchta kuchning ta’siri ostida bo‘ladi:
• 
id (u) – hamma xoxish-istaklar va orzu-niyatlarning amalga oshishini 
istaydi.
• 
ego (men) - id harakatini nazorat qiladigan va boshqaradigan kuch.
• 
superego (oliy-men) – shaxs axloqini ijtimoiy qonun-qoida va qadriyatlarga 
moslashtirishga harakat qiladigan kuch.
Bular motivatsiyaning asosi va manbai hisoblanadi.
• 
id (u) – ruhiy holatning eng kuchli tomoni bo‘lib, u zaruratni kamaytirish, 
qoniqishni ta’minlash tamoyili asosida ish tutadi.
• 
id o‘zida insonning xohishlari va ehtiroslari, barcha instiktlarni saqlaydi, ular 
o‘z navbatida nazoratdan chiqib turadi hamda xudbinlikni keltirib chiqaradi.
• 
ego (men) – chaqaloqlar asosan id ta’siri ostida bo‘ladi, lekin o‘sgan sayin 
ular ovqat yoki e’tiborni ma’lum bir usullar bilan oladilar. Insonning “ego” si uni 
yaxshi yo‘ldan boshlab boradi, aqlli fikrlar va xatti-harakatlarni amalga oshiradi. “id” 
ning harakatlarini bostirib, jamiyatga xos xulqqa boshlaydi.
• 
“oliy men” – Z.Freydning ta’kidlashi bo‘yicha uchinchi kuch – superego 
bo‘lib, u doimiy ravishda “id” bilan nizoda va “id” boshqarilmay qolganda “ego” ni 
afsuslanish, aybini his etish kabi usullar bilan jazolaydi. Shu bilan birga “id” 
boshqarilgan holda “ego” o‘z – o‘zini baholash darajasini oshirish usulida taqdirlaydi. 
“superego” doimo bekamu-ko‘stlikka, takomillashuvga intiladi.
Quyidagi suratda yosh bolaning odati bilan katta yigitning odati tasvirlangan. 
Z. Freydning fikricha, yosh bola qanday ushbu yoqtirgan odatidan chiqolmasa, katta 
odam ham o‘zini sevgan mashg‘ulotini yoki odatiy holini tashash qiyin bo‘ladi. 
Buning uchun ichki ruhiy “ego” o‘z – o‘zini boshqara olishiga tayyorgarlik ko‘rish 
kerak.

---

76