Кино ва телевидениеда монтаж

o‘ng tomonga 
harakat
bilan to‘lgan
. 
Tomoshabin ham o‘z nigohini kadr 
makonini deyarli to‘liq egallab olgan vagonlar, po‘lat izlar va 
temir qildiraklardan iborat massa harakatini idrok etish uchun 
moslashtirdi. 
Va 
aynan 
shu 
onda, 
tomoshabin 
ko‘zlari 
harakatlanayotgan poezdni ko‘rish uchun moslashib ulgurgan 
paytda, siz navbatdagi kadrni ko‘rsatasiz. 
Ikkinchi kadr – qahramonimiz darcha ortida aks etgan 
o‘rmon fonida o‘tiribdi. Ikkinchi kadr ham harakat bilan to‘lgan
, 
biroq endi 
harakat chapga yo‘nalgan
.
Xo‘sh, nima bo‘pti? – deya yana so‘rashingiz mumkin. 
Biroq, kadrlar chizmasidagi ko‘rsatkichlarga e’tibor bering (78-
rasm). 
Birinchi kadrda ham harakat ko‘p, ikkinchi kadrda ham 
harakat faol... Biroq, ulardagi harakatlar bir-biriga qarama-qarshi 
tomonga yo‘nalgan. Kadrlarning bunday almashinuvi natijasida 
tomoshabin huddi ko‘ziga tarsaki yegandek bo‘ladi. Bunday 
vaziyatida, tomoshabinlarga filmni ko‘rish qulayligi haqida, hatto 
gap 
ham 
bo‘lishi 
mumkin 
emas! 
Strelkalar 
bilan 
harakatlanayotgan massa ko‘rsatilgan, nuqtalar bilan esa ekran 
chegaralariga nisbatan harakatsiz bo‘lgan tasvirlar belgilangan.
78-rasm. 

---

131
Mana qanaqa xatolikka yo‘l qo‘yilgani ham aniq bo‘ldi... 
Endi nima qilish mumkin? 
Agar o‘z tasavvuringizni bir oz ishga solib ko‘rsangiz va 
xayolan tasvirga olish va montajning bir nechta variantlarini 
ko‘rib chiqsangiz, butkul ishonch bilan aytish mumkinki, siz 
albatta ham effektli, ham ifodali va shu bilan birga tomoshabin 
uchun ko‘rish qulayligi ta’minlangan to‘g‘ri variantni topa olasiz. 
Birinchi tasvirga olish nuqtasini o‘zgartirmasa ham bo‘ladi. 
Faqat, tasvirga olishni bir oz avvalroq boshlash kerak bo‘ladi 
(79-rasm). Bir nechta vagonlarni tasvirga olib bo‘lgandan so‘ng 
zudlik bilan poezd harakatlanayotgan tomonga panorama qilishni
boshlash kerak. Panorama tezligi shunday bo‘lishi kerakki, 
vagonlardan biri ekran markazini egallab turishi kerak. Shpallar, 
yer va atrof peyzaji esa qarama-qarshi tomonga harakatlanishi 
kerak. Odatda, buning uchun operator poezddagi biror-bir 
detalni, masalan poezd darchasini mo‘ljal qilib oladi va uni kadr 
markazida tutgan holda kamerani buradi, ya’ni panoramani 
amalga oshiradi. Bu usul 
kuzatish panoramasi
deb ataladi. 
79-rasm. 
 
Banday usuldan foydalanish orqali biz o‘z oldimizga 
qo‘ygan vazifani yarmini hal qildik desak ham bo‘ladi. Biz 
tasvirga olayotgan vagon qandaydir bir muddatga o‘zining ekran 
ko‘ndalangi bo‘ylab faol harakatini to‘xtatganday bo‘ladi. Bunga 
biz kamerani panorama qilishimiz jarayonida aynan bitta vagonni 
tanlab olib uni kadr markazida tutib turishga urinishimiz sababdir. 

---

132
Bunda ushbu vagon kadr chegarasiga nisbatan harakatsiz bo‘ladi. 
Endi biz harakatni osmon va relslarning vagonga nisbatan qarama 
qarshi tomonga harakatlanayotganligi bilan ilg‘ab olamiz. Lekin, 
vagon uzoqqa ketib qolmasidan, 10-15 soniya ichida biz 
navbatdagi kadrga o‘tish uchun zamin yaratishimiz hamda bu 
montaj o‘tishini tomshabinlarga qulay holda amalga oshirishimiz 
kerak (80-rasm).
Demak, birinchi kadrni quyidagi kompozitsiyadan boshlagan 
ma’qul – statik kadrda kamera tomonga poezd yaqinlashib 
kelmoqda (1 “a”). Keyin biz ixtiyoriy bir vagonni o‘zimiz uchun 
mo‘ljal sifatida belgilab olamiz va uni kadrdan chiqarib 
yubormaslik uchun