|
hech qachon birinchi kadr tasvirga olingan
tasvirgat olish o‘qidan ikkinchi kadrni ham tasvirga olaverish
mumkin emas
27
!
Buning uchun birinchi kadrni tasvirga olib
bo‘linganidan keyin, ikkinchi kadrni tasvirga olishda bir-ikki
qadam chapga yoki o‘ng tomonga surilish, bir oz pastroq yoki
yuqoriroq rakursga tushish kerak (76-rasm).
Bu tamoyil barcha turdagi ob’ektlarni tasvirga olishda
birday amal qiladi: inson, avtomobil va hatto xayvonlarni ham.
27
Ken Dancyger. The Technique of Film and Video Editing: History, Theory, and
Practice.2007, Elsevier Inc.
71-b.
127
Faqat o‘z tasvirga olish joyingizni o‘zgartirish paytingizda
makonda mo‘ljal olish bo‘yicha montaj, planlar yirikligi bo‘yicha
montaj va boshqa montaj tamoyillari talablarini ham bajarishni
unutmang.
Nazorat savollari:
1. Montajning to‘qqizinchi tamoyili bo‘yicha montaj qanday
qoidalar asosida bajariladi?
2. “Rakurs” nima?
3. “Tasvirga olish o‘qi” nima?
1.10. O‘ninchi tamoyil:
Kadrda asosiy massa harakat yo‘nalishi bo‘yicha montaj
Ushbu mavzu montajning o‘ningchi tamoyili talablariga
bag‘ishlangan bo‘lib, u kadrda harakatlanayotgan asosiy
massaning harakat yo‘nalishini belgilash, kadrda aks etgan
ob’ektlarning ekran maydonini egallash talablari va qoidalari
haqida ma’lumotlar beradi.
Birinchi qarashda montajning bu tamoyili anchagina
murakkab va mavxumdek ko‘rinadi. Qandaydir tushunarsiz
massa allaqayoqqa nimagadir harakatlanib ketyapti. Va, umuman,
ekranda qanaqa massa bo‘lishi mumkin, buning ustiga, ekranda
oq-qora yoki rangli xayoliy shakl va jismlar harakatlanayotgan
bo‘lsa?
Grek tilidan olingan
kinematos
–
“harakat”
so‘zi
insoniyatning buyuk ixtirosi bo‘lgan kinematografiyaning, undan
keyin esa televideniening nomiga asos bo‘ldi. Harakatni tasvirga
olish va ekranda namoyish etish bu san’at turlarining insonlar
qalbidan mustahkam joy olishiga imkon yaratdi.
Kinematografiya
va
radioning
davomchisi
bo‘lgan
televidenie ularga mansub bo‘lgan hamma asosiy elementlarni
meros qilib oldi.
Tasavvur qilib ko‘ring, ekranda
«harakat»
to‘xtab qoldi
...
Va, hammasi tamom: hech qanday televidenie, hech qanday kino
endi yo‘q!
Montajning o‘ninchi tamoyili har ikki san’at turida
128
kadrlarni o‘zaro biriktirishda – eng muhim tamoyillardan biridir.
U eng turli vaziyatlarda, usul va variantlarda o‘z talablari va
qoidalarining bajarilishini talab qiladi.
Kadrda harakatlanayotgan asosiy massa – bu nima o‘zi?
Eng sodda misolni ko‘rib chiqamiz, statik kadr tasvirga
olingan: qalin o‘rmon fonida, umumiy planda inson tasvirga
olingan. Kadrda aks etgan uning gavdasidan tashqari barcha
narsalar ekranda shu insonning tezligi bilan bir xil tezlikda
harakatlanmoqda. Bu insonning boshi, shimi, pidjagi, botinkasi va
qo‘llari alohida-alohida emas, balki aynan hammasi bir vaqtda.
Insonning, tomoshabinning olamni idrok etish xususiyati shunday
tuzilganki, bizning ko‘zimiz – eng birinchi navbatda va majburiy
ravishda – harakatlanayotgan ob’ektga moslashadi. Ko‘zlarimiz
bu ob’ektning barcha harakatlarini ilg‘ab olishga harakat qiladi.
Bunda bizning nigohimiz deyarli uzluksiz ravishda bu ob’ektni
kuzatib boradi.
Demak, – bosh, pidjak, shim, botinka va qo‘llar birgalikda,
bu vaziyatda ekranning nisbatan kichik qismini egallab turgan
qandaydir “harakatlanayotgan massa”ni tashkil qiladi. Hayotda
ham,
ekranda
ham
biz
o‘z nigohimiz bilan, avvalo
harakatlanayotgan narsalarni ko‘ramiz, keyin esa uning atrofidagi
harakatsiz narsalarga razm solamiz.
Ekranda harakatlanayotgan ob’ekt kadrning istalgan
qismini, hatto butun kadr maydonini egallagan bo‘lishi mumkin.
Ekrandan joy olgan ob’ektning atrofidagi barcha narsalar ekran
bo‘ylab harakat qiladi va tomoshabin uchun ilk soniyalarda
kadrda harakatlanayotgan massa vazifasini bajaradi. Shuning
uchun, montajning o‘ninchi tamoyili rejissyor va operatorga kadr
ichida qandaydir harakat aks etgan kadrlarni tasvirga olayotganda
ekrandagi massa bilan qanday ishlashni aniqlab beradi.
Navbatdagi boshqotirmani yechish bilan mavzu yuzasidan
jiddiyroq masalalarni hal qilishni boshlaymiz.
Qahramon poezdda ketyapti. Siz esa buni ekranda to‘g‘ri
ko‘rsatib berishingiz kerak. Qahramonimiz bemor buvisi haqida
o‘ylab yo‘lda bir oz g‘amga botadi.
Siz birinchi kadrni statik holatda (kamera harakatsiz)
tasvirga tushirasiz: kadrda uzundan-uzun poezd sostavi o‘tib
bormoqda. Kamera oldida birma-bir vagonlar o‘tyapti. Keyin,
129
ikkinchi kadr: qahramonimiz vagon darchasi oldida o‘tiribdi va
(poezd ketayotgan yo‘nalish tomonga) darchadan tashqariga
qarayapti.
Umid
qilamizki,
siz
montajning
uchinchi
tamoyili
talablarini inobatga olgan holda tasvirga olish nuqtalarini to‘g‘ri
tanlagansiz va ob’ektning birinchi kadrdagi harakat yo‘nalishi
bilan ikkinchi kadrdagi harakat yo‘nalishi bir xilligi saqlangan.
Bu epizod uchun tasvirga olish mizantsenasi 76, 77-rasmlarda
tasvirlangan.
76-rasm.
77-rasm.
Xo‘sh, bu yerda xatolik nimada, deb savol berarsiz balki.
Hammasi juda oddiy, tushunarli va to‘g‘ri! Buning ustiga, Siz
kadrlarga yorqin ifodalangan jo‘shqinlik berishga harakat
qildingiz. Buning uchun esa siz eng asosiy narsa – keskin
harakatdan foydalandingiz. Uni ekranda ta’sirchan qilib yetkazib
berish mumkin. Shuning uchun, birinchi kadrda aks etgan
harakatlayotgan vagonlar ekran maydonining katta qismini
egallagan. Biroq, ikkinchi kadrda siz vagon darchasida aks etib
turgan maftunkor tabiat manzarasini deyarli to‘liq ekranda
ko‘rsatib berishga urindingiz.
Endi, bunday kadrlarni o‘zaro montaj qilinganda nima hosil
bo‘lishi va bunda tomoshabin nimalarni ko‘rishi va his qilishi
haqida fikr yuritib ko‘ramiz. Tomoshabinlar olgan taassurotni biz
130
ham olib ko‘ramiz.
Birinchi kadrda, chapdan o‘ng tomonga poezd vagonlari
birin-ketin harakatlanib o‘tib bormoqda. Kadr
Do'stlaringiz bilan baham: |
