6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika) Reja

Umumiy baxt-saodat tamoyili. 
Umumiy baxt-saodat 
tamoyilini utilitar faylasuflar 
Ieremiya Bentham (1748-1832) va Djon Styuart Mill (1806-1873) taklif qilgan. Unda 
aytilishicha, har bir inson o`zini mumkin qadar ko`proq kishilarning ko`proq baxt-
saodatini ta`minlash uchun zarur bo`lganidek tutishi kerak. Hatti-harakatlar ularning 
oqibatlariga qarab baholanadi: harakat turli odamlarga qanchalik foydali bo`lsa, u 
axloqiy shkalada shunchalik yuqori baholanadi (hattoki harakatning o`zi xudbin bo`lsa 
ham). Har bir mumkin bo`lgan harakatlarning oqibatlarini hisoblash, barcha ijobiy va 
salbiy tomonlarini o`lchab, ko`proq odamlarga ko`proq foyda keltiradigan harakatlarni 
tanlash mumkin. Agar uning foydasi zarardan kattaroq bo`lsa, qilmish axloqiy 
hisoblanadi. 
Adolatlilik tamoyili.
Adolat tamoyillarini amerikalik faylasuf Jon Rouls (1921-2002) 
taklif qilgan: 
Birinchi tamoyil: har bir inson asosiy erkinliklarga nisbatan teng huquqlarga ega 
bo`lishi kerak. Ikkinchi tamoyil: ijtimoiy va iqtisodiy tengsizlik quyidagi tarzda ishlab 
chiqilishi kerak: (a) ulardan hamma uchun foyda kutilishi mumkin; va (b) mavqelar va 
lavozimlarga kirish hamma uchun ochiq. 

---

Boshqacha qilib aytganda, har bir inson erkinliklarga (so`z erkinligi, vijdon erkinligi 
va boshqalar) nisbatan va maktablar va universitetlarga kirishda, rasmiy lavozimlar, ish 
joylari va h.k. egallashda teng huquqlarga ega bo`lishi kerak. Tenglik mumkin 
bo`lmagan joylarda (masalan, iqtisodiyotda – ne`matlar hammaga yemasligi mumkin), 
ushbu 
tengsizlik 
kambag`allarning 
foydasiga 
yo`naltirilgan 
bo`lishi 
kerak. 
Ne`matlarning bunday qayta taqsimlanishiga misollardan biri progressiv daromad 
solig`i bo`lishi mumkin, unga ko`ra boylar ko`proq soliq to`lashlari, tushumlar esa 
kambag`allarning ijtimoiy ehtiyojlariga yo`naltirilishi kerak. 
Har bir universal tamoyil ma`lum ma`naviy idealni ifodalaydi, va bu asosan insoniylik 
sifatida tushuniladi. Biroq, hamma printsiplar bir-biriga mos kelavermaydi: ular har xil 
qadriyatlarga va xayrliliklarni har xil tushunishga asoslangan. Umumiy tamoyillarga 
asoslanib, birinchi navbatda, tamoyilning vaziyatga moslik darajasini va turli printsiplar 
o`rtasidagi mumkin bo`lgan ziddiyatlarni aniqlash kerak. Qaror axloqiy bo`ladi, agar 
barcha qo`llaniladigan tamoyillar qabul qilingan qarorga zid kelmasa. Agar tamoyillar 
o`rtasida jiddiy mojarolar kelib chiqsa, unda boshqa omillarni ham hisobga olish, 
masalan, kasbiy kodekslarni, ekspert xulosalarini, jamiyatda qabul qilingan huquqiy va 
diniy me`yorlarni, qaror uchun o`z javobgarligingiz darajasini anglab yetish va shundan 
keyingina anglangan axloqiy tanlovni amalga oshirish kerak.