6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika) Reja

Qadriyatlar tasnifi. 
Bugungi kunda psixologiyada qadriyatlar va qadriyaviy 
yo`nalishlarning juda ko`p xil tasniflari mavjud. Ushbu xilma-xillik qadriyatlar turli 
mezonlarga ko`ra tasniflanganligi sababli paydo bo`ldi. Ushbu qadriyatlarni qaysi 
ehtiyojlarni qanoatlantirishi, inson hayotida qanday rol o`ynashi va qaysi sohada 
qo`llanilishiga qarab, muayyan guruhlar va sinflarga birlashtirish mumkin. Quyidagi 
jadvalda qadriyatlarning eng umumlashtirilgan tasnifi keltirilgan.
 
Qadriyatlar tasnifi
 
Mezonlar 
Qadriyatlar bo`lishi mumkin 
O`zlashtirish ob`ekti 
Moddiy va ma`naviy-axloqiy 
Ob`ektning predmeti va 
mazmuni 
Ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va axloqiy 
O`zlashtirish sub`ekti 
Jamiyat, sinflar va ijtimoiy guruhlar qadriyatlari 
O`zlashtirish maqsadi 
Egoistik va al`truistik 
Umumlashtirish darajasi 
Konkret va abstrakt 
Namoyon bo`lish usuli 
Barqaror va vaziyatga ko`ra 
Inson faoliyati roli
Terminal va instrumental 
Inson faoliyati mazmuni 
Bilish va predmetli-o`zgartiruvchi (ijodiy, estetik, ilmiy, diniy va 
h.k.)
Mansublik(tegishlilik) 
individual (yoki shaxsiy), guruhiy, jamoaviy, ijtimoiy, milliy, 
umumbashariy
Guruh va jamiyat 
munosabati 
Ijobiy va salbiy 
Insoniy qadriyatlarning psixologik xususiyatlari nuqtai nazaridan, K. Xabibulin taklif 
etgan tasnif juda qiziq. U qadriyatlarni quyidagicha taqsimlaydi: 
•
faoliyat sub`ektiga bog`liq qadriyatlar individual bo`lishi yoki guruh, sinf, 
jamiyatning qadriyatlari sifatida harakat qilishi mumkin; 
•
faoliyat ob`ektiga ko`ra, olim inson hayotidagi moddiy (yoki hayotiy (vital)) va 
sotsiogen (yoki ma`naviy) qadriyatlarni ajratdi; 
•
inson faoliyati turiga qarab, qadriyatlar kognitiv, mehnat, tarbiyaviy va ijtimoiy-
siyosiy bo`lishi mumkin; 
•
oxirgi guruh faoliyatni bajarish usullari bo`yicha qadriyatlardan iborat. 
Shuningdek, hayotiy muhim (insonning yaxshilik, yomonlik, baxt va qayg`u haqidagi 
g`oyalari) va universal qadriyatlarni ajratishga asoslangan tasnif mavjud. Ushbu 
tasniflash o`tgan asrning oxirida T.V. Butkovskaya tomonidan ishlab chiqilgan. 
Olimning fikricha, universal qadriyatlar quyidagilar: 
•
hayotiy (vital) (hayot, oila, sog`liq); 
•
jamoatchilik e`tirofi (ijtimoiy maqom va mehnat qobiliyati kabi qadriyatlar);
•
shaxslararo tan olishish (altruizm va halollikning namoyon bo`lishi);
•
demokratik (so`z erkinligi);
•