|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
24
o’tirish sizga yarashmaydi». Sayyid Qosim oyoqlarini yig’ib o’tirmaguncha shayx Burxon gapiraVeribdi.
Bu yig’inda hozir bo’lgan Mir Maxdum va boshqa shayxlar shayx Burxonning Sayyidga bildirgan
e’tirozlaridan ranjib, undan tavhidning mushkil masalalarini so’rabdilar. Shayx Burxon aytibdi: Men
bunday masalalarni bilmayman. Ammo shuni bilamanki, Sayyid Qosimning bog’boni uch kundan keyin
o’ladi va Sayyid Qosimning o’zi esa falaj kasaliga yo’liqadi. Shunday deb turib ketibdi. Uch kundan
keyin bog’bon o’libdi; o’sha kunlari havo juda issiq bo’lgan ekan, Sayyid Qosim bo’shab qolgan
yaxdon devoriga suyanib, uxlab qolibdi va uyqudan tursa, falaj bo’lib qolgan ekan. Shundan so’ng
Sayyid Qosim shayx Burxonni doim hurmat qilar, unga ba’zan navvot, ba’zan esa aqcha tuhfa qilib
yuborar ekanlar. Bu voqea Sayyid Qosimning Samarqandga birinchi marta kelganlarida sodir bo’lgan
ekan. Sayyid Qosim Anvor ikkinchi marta Samarqandga tashrif buyurganlarida Men (Xoja Ahror)
shayx Burxoni Hazratning huzuriga olib keldim. Hazrat avvalida shayx Burxonni tanimadilar. Shunda
men aytdim: hazrat, siz bu kishi bilan muloqotda bo’lgansiz, bu kishi Xoja Kavshiy mahallasida
istiqomat qilguvchi shayx Burxondirlar. Bu gapdan so’ng hazrat shayx Burxonni tanidilar va
shodliklaridan yig’lab yubordilar. Aytdilar: Qozizoda Rumiyga xat yozib, sizni ko’p surishtirdim. Ammo
Qozizoda sizning haqqingizda hech narsa yozmadilar. Men hamisha sizni eslardim va sog’-salomat
ko’rishni istardim. Xudoga shukrki, sizni ko’rish va suhbatingizda bo’lishga muyassar bo’ldim. Shundan
so’ng shayx Burxonga juda ko’p iltifot ko’rsatdilar.
Bu hikoya ikki jihatdan xarakterlidir: biri shundan iboratki, unda Sayyid Qosim Anvorning
Samarqandda ikki marta bo’lganligi ta’kidlanadi, ikkinchisi esa birinchi marta Samarqandda bo’lib,
yana ikkinchi marta Samarqandga tashrif buyurish oralig’ida Samarqanddagi Qozizoda Rumiy bilan
xat orqali aloqada bo’lib turgani aniqlanadi. Ma’lumki, Qozizoda Rumiy Mirzo Ulug’bekning ustozi
bo’lib, uning nazdida katta e’tibor va obro’ga loyiq shaxslardan edi. Ana shu omil esa Mirzo
Ulug’bekning Sayyid Qosimga ko’rsatgan iltifotlariyu unga murid bo’lishi, amir Shohmalik madrasasiga
joylashtirib, taxti ravon va xizmat qilguvchilar bilan ta’minlaganini ham asoslaydi. Agar shunday
bo’lsa, unda Sayyid Qosim Anvor ziyoratiga kelgan Mirzo Ulug’bek bilan Sayyid Qosim hurmati va
e’tiboriga sazovor bo’lgan Xoja Ubaydulloh (Xoja Ahror)ning Sayyid Qosim Anvor huzurida
uchrashgan bo’lishlari ehtimoldan holi emasday tuyuladi. Ammo bu haqda biz hozircha Xoja
Ahrorning o’zi tomonidan bayon qilingan e’tiroflariga duch kelganimizcha yo’q. Yana boshqa bir
hikoyani eshitaylik:
(Xoja Ahror) hikoya qiladilarki, Amir Sayyid Qosim menga (Xoja Ahrorga) qarab shunday degan
edilar: Bobu (o’g’lim), bu zamonda haqiqiy asror va maorifning kamligi sababini bilasanmi? Va o’zlari
shunday javob qildilar: buning sababi shundaki, bu ish insondagi botiniy musaffolikka, botiniy
musaffolik esa halol luqmaga asoslanadi. Bu zamonda halol luqma kamayganligi sababli botiniy
musaffolik ham kamayib Ketgan. Botinda esa ilohiy asror va maorif xiralashmaydi va shunday hikoya
qilgan edilar: men qo’limda kuch-quvvat borligi vaqtida hazorbaxya do’ppi tikardim va tirikchiligim
shuning orqasidan o’tardi. Qo’lim falaj bo’lgach buning sababi yuqoridagi hikoyada keltirilgan, ishlay
olmaydigan bo’ldim. Ota-bobomdan ko’pgina kitob qolgan edi, ularni sotdim va sayohat uchun xarj
qilayapman. Hozir ham o’sha hisobdan yashayapmiz».
Tajribali, ko’pni ko’rgan Sayyid Qosim Anvor yosh Xoja Ubaydullohga bu hikoyani Bejiz aytmagan.
Uning ma’rifiy ahamiyati shundan iboratki, mehnat bilan kun Kechirmoq halol va ma’naviy jihatdan
pokiza bo’lmoq hamma narsadan ustun turguvchi olijanob fazilat ekanligiga alohida urg’u beriladi va
Xoja Ubaydullohning o’z faoliyati davomida shunga amal qilishga da’vatday bo’lib eshitiladi.
Sayyid Qosim Anvor bayon qilgan hikoyalardan shu narsa bilinadiki, suhbatlar mavzusi rang-
barang bo’lib, ularda Qosim Anvorning tarjimai holiga doir muhim lavhalar ham, uning dunyoqarashi,
falsafiy-ijtimoiy aqidalari ham, turli shoirlar bilan bo’lgan muloqotlari ham o’z aksini topgan. Ana
shulardan yana birini Xoja Ahror shunday hikoya qilgan: Xoja Kamol Xo’jandiy Saroy shahrida ekanida
uning obro’-e’tibori kuchayib, ko’pgina muxlislarni ham orttirgan ekan. Shu orada bir shayx paydo
bo’lib, «mening karomatim shulki, o’t (olov)ga kirib, kuymasdan chiqaman» der emish. Buni
eshitganlar shayxga e’tiqod qilibdilar. Xoja Kamol Xo’jandiy esa bu ishning biror siri bo’lsa kerak, deb
Buyuk ma’naviy murshid
Do'stlaringiz bilan baham: |
