Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

R a d ia tsiy a n in g o rg a n izm g a ta ’siri o q ib a tla ri. 
R ad io ak tiv lik n i birinchi bor 
tek sh iru v c h ila r h am io n lash g an rad iatsiy an in g inson o rg a n iz m ig a zararli t a ’siriga 
d uch kelganlar. 1 895-yilda R e n tg en n in g y o rd am ch isi V. G ru b b e ren tg en nurlari bilan 
ish lash d av o m id a q o 'li rad iatsio n kuygan, rad io ak tiv lik n i an iq lag an fran su z olim i 
A .B ekkerel radiy n u rlan ish id an terisi q attiq kuygan. R ad io ak tiv n u rlan ish t a ’sirig a 
k o 'p b o r duch kelgan M a riy a S k lad o v sk ay a -K y u ri x av fli qon k asallig id an o 'lg a n . 
U sh b u h o latd an q attiq ta s h v ish g a tushgan y irik o lim lar io n lash g an nurlanish 
m anbalari bilan ishlash tartiblarini ishlab ch iquvchi rad iatsio n h im o y a b o 'y ic h a 20- 
y illa r o x irid a X alq aro k o m issiy a tuzdilar. 1 955-yilda B M T d o ira sid a ushbu m asala 
b o 'y ic h a tad q iq o tla m i u m u m lash tiru v ch i v a k o o rd in atsiy a q ilu v ch i atom radiatsiyasi 
t a ’siri 
b o 'y ic h a Ilm iy 
Q o 'm ita (A R T IQ ) 
tuzildi. 
M u ta x a ssisla r 
ionlashgan 
n u rlan ish n in g in so n g a va b o sh q a tirik o rg an izm g a t a ’s in to 'g 'r i s i d a ju d a katta 
m a ’lu m o tla rg a egadirlar.
B u gun sh u n a rsa m a ’lum ki, rad iatsiy an in g o rg a n iz m g a t a ’siri oqibatlari 
d o zan in g k attalig ig a n u rlan ish d av o m iy lig ig a (nu rlan ish dozasi q u v v ati), n u rlan ish
turiga, n u rlan ay o tg an y u z a o 'Ic h a m ig a , n u rlan g an n in g y o sh ig a, xuddi shuningdek 
n urlanish m an b ai o rg a n iz m ichida, y u z a sid a va ta sh q a rid a jo y la sh g a n lig ig a b o g 'liq .
7 -jad v ald a 
ionlashgan 
n u rlan ish n in g
o rg an izm g a 
n u rlan ish
dozasi 
va 
d a v o m iy lig ig a b o g 'iq ra v ish d a ta ’siri natijasi keltirilgan.
10 
G r dan y u q o ri b o 'lg a n b ir m artalik tashqi y alp i m e ’y o riy n u rlan ish o 'lim g a
olib keladi.
121

---

Shuni t a ’kidlash lozim ki bir m artalik yuqori dozadagi n u rlan ish b o 'lin ib -b o 'lin ib
o lin g an n u rlan ish g a n isb atan o g 'ir ro q o q ib atlam i 
keltirib ch iq arad i, 
chunki 
n u rla n ish la r intervali o ra lig 'id a o rg an izm n in g qayta tik lan ish tizim i k o 'p g in a
y e m irilish la m i tiklab ulguradi.
T ajrib alar n atijasid a kun d av o m id a nurdan zararlan ish d an keyingi tiklanish 
tezligi 
y ig 'ilg a n
d ozam ng 
2 .5 % ni 
tashkil 
etadi 
deb 
h iso b la sh
m um kin. 
Z a ra rla n ish n in g q ay ta tik lan m ay d ig an qism i 10 % ni tashkil etadi ( y a ’ni n u rlanishdan 
keyingi 40 kun d an s o 'n g qoldiq d o za 0 % g a em as balki 10 % g a teng).
M asalan inson 200 ber d o za olgan b o 'ls a , 40 kundan so ng iinda 20 ber qoldiq 
d o z a qoladi. 50 kundan keyin y an a 200 ber d o za o lsa 220 b er d o z a g a e g a b o 'la d i.
Q ay ta tiklanish effektini h iso b g a o lg an h o ld a uzoq n u rlan ish ta ’sirini baholash 
uchun 
effektiv
d o za tush u n ch asi kiritilgan. (organ va m aterialn in g radio t a ’sirchanlik 
h iso b g a o lgandagi d oza bilan a ra la sh tin b y u b o rm aslik darkor). U ushbu davrdagi 
olin g an y ig 'm a dozadan k a m ro q d ir B o sh q a tarafdan kichik m iqdorda olingan 
n u rlan ish lam in g v ig 'in d isi va to 'p la n islu d a n k u m u ly ativ e ffe k t paydo b o 'lish i
m um kin.
7-jadval