Say d u lla m irzayev

k o m illik q a rash lari o l g ‘a su rilg a n . P y esa d a ch o rizm
m ustam lakachilik siyosatini fosh etuvchi va qoralovchi fikr-
m u lo h a z a la r y o ‘q b o ‘lish ig a q aram ay, 1 9 1 3 -y ilg a ch a
« P ad ark u sh »n i sah n a la sh tirish y ok i nashr etish g a ruxsat
berilmadi. Shu holatning o ‘ziyoq mustamlakachilar yerli xalqni
m a ’rifat, ilm -fa n d a n u zo q d a tu tish g a jo n -ja h d la r i b ilan
uringanliklarini dalillaydi.
«Padarkush» 1913-yilda o ‘zbek va tojik tilida chop etildi.
K o ‘p o ‘tm a y , S a m a rq a n d , T o sh k e n t, B u x o r o , A n d ijo n ,
N am an gan , Qarshi, Q o ‘qon, K a tta q o ‘rg‘on shaharlaridagi
teatrlard a sa h n a la sh tirild i. H am m a jo y d a to m o sh a b in la r
pyesani olqishlar bilan kutib oldilar. Buning ikkita sababi bor.
Birinchidan, o ‘sha vaqtlarda xalq millat ahli uchun tamomila
yangilik b o ‘lmish teatr san’atiga g ‘oyat tashna edi. Ikkinchidan,
asard a o ‘sh a d avr h a y o ti u ch u n x o s v o q e a k o ‘r sa tilib ,
k o ‘pchilikni qiziqtiradigan ezgu g ‘oyalar, ibratli fikrlar aks
ettirilgan edi.
«Padarkush» dram asida boy (50 yoshda), boyning o ‘g ‘li
Toshm urod (15-17 yoshlarda), domulla (yangi fikrli mulla, 3 0 -
40 yoshlarda), ziyoli (m usulm on), boyning qotili Tangriqul,
19 0 ‘zbek adabiyoti. O'rta m aktablarning 1 1-sinfi uchun darslik. — Т.:
«O 'qituvchi», 2004, 71-bet.
100

---

arm ani m ayxonachi (A rtu r) va boshqa ob razlar lshtirok cladilar. 
Q a tn a sh c h ila r r o ‘yxati ham a sa r g ‘oyasidan kclib cluqib. uni 
y a q q o lro q ochish, t a ’sirliro q , ib ra tliro q berish uchun xizm at 
qiladi.
« P ad ark u sh » asari yangi g ‘oyani ta rg ‘ib etishning yangi usuli 
s if a tid a y u z a g a k e ld i. J a d i d la r n in g q a r a s h la r in i o m m a g a
s in g d iris h u c h u n k a t ta a u d ito r iy a z a r u r ed i. B u n g a fa q a t 
b a rc h a g a b ird ek tan ish , b ird ek qiziq h a m d a o rtiq c h a e ’tib o r 
sarflab o ‘qish sh art b o ‘lm agan, oddiy k ishilarga ham tu shu narli 
b o ‘lgan d ra m a orqali erishish m um kin edi. S huning u ch u n ham
« P a d a r k u s h » d a g ‘o y a la r b a d iiy lib o sg a b u r k a b o ‘tirilm a y , 
to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri aytilgan. Bu holning h am o ‘z m a n tig ‘i b o iib , 
fa q a t B ehbudiy ijodi u ch ungina xos em asdi: «Jadid ad ab iy o ti 
fa q a t m avzu jih a tid a n em as, balki ifodasiga k o ‘ra h am om m aga 
y a q in la s h tirild i. B ad iiy a s a r la r d a ta s v ir in ja lig i, ifo d a n in g
y a n g ilig id a n k o ‘ra , za lv o rli va k e sk in fik r a y tis h g a e ’tib o r 
k u c h a y d i» 20.
S h uning u ch u n h am an iq m aq sad n i k o ‘zlab yozilgan asar 
xo tim a d a ham chaqiriq va tu sh u n tiru v bilan y ak u n lan ad i. A sar 
tu g allan m asid a bir ziyoli sa h n a d a n o d am larg a q arab: «...ilm siz 
va tarbiyasiz b o lalarn in g o q ib ati shuldir. A g a rd a b u larn i otasi 
o ‘qitsa edi, bu jin o y a t va p ad a rk u sh lik sodir b o lm a s va bu lar 
ichkilikni b o 'y la ichm asdi», — deydi.
« P ad ark u sh » d ra m a sid a hayotiy voqea b o r ziddiyatlari bilan 
k o ‘r s a t i l i b , m a ’r if a ts i z li k va j a h o l a t q o r a la n g a n . A s a r 
t o l a l i g i c h a ilm - m a ’r if a tn i c g a lla s h g ‘o y a s i t a r g l b o t i g a
b a g ls h la n g a n . U n in g ta rb iy a v iy -e ste tik a h a m iy a ti ham an a 
shu n d ad ir. « P ad ark u sh » d ram asi hozirgi k u n la rd a ham o 'zin in
tarb iy av iy ah am iy atin i y o ‘q o tg an em as. 
/
S h u n i a l o h i d a q a y d e tis h lo z im k i, M a h m u d x o ‘j£ 
B eh b u d iy n in g « P a d a rk u sh » asa ri o ‘zbek d ra m a tu rg iy a sin in
sh a k lla n ish ig a , x u su san , u n d a m a ’rifa tc h ilik a n ’a n a la rin in
q a ro r topishiga sam arali t a ’sir etdi. N a tija d a , A b d u lla A vion 
H am za, F itra t, A bd u lla Q odiriy, C h o ip o n , B adriy, H oji