"iqtisodiyot va menejment "

Tsivilizatsion (madaniylashgan) yo’nalish
jahon tarixini yagona holda, 
tsivilizatsiyaning o’sishi, yuksalishi, o’zgarishi natijasida tizimlarning ham 
o’zgarishini hisobga oladi.
Bu qarashlarda insoniyat oldida turgan asosiy muammolarning o’zaro 
bog’liqligi, sinfiy va milliy qadriyatlarga ustunlik beriladi. Bu yo’nalishda mehnat 
unumdorligining o’sishi bilan bog’liq bo’lgan o’zgarishlar; sanoat revolyutsiyasi, 
qishloq xo’jaligidagi o’zgarishlar, ilmiy-texnikaviy o’zgarishlar, xizmat ko’rsatish 
(savdo, maishiy xizmatlar, ilm-fan, madaniyat) sohalariga aholini jalb etishi keskin 
oshadi. Fan-texnika, texnologiya va axborot tizimidagi o’zgarishlar natijasida o’tgan 
asrning 60-yillarida «Rivojlanish bosqichlari» nazariyasi paydo bo’lib, bu nazariyada 

---

15 
iqtisodiy taraqqiyot bosqichlarining yetuklik darajasiga qarab tizimlarga bo’linadi. 
«Rivojlanish bosqichlari» nazariyasining asoschilari U. Rostou, Dj. Gelbreyt, R.Aron 
va bopshalar jamiyat taraqqiyotini uch bosqichga: industrlashgan davrgacha bo’lgan 
jamiyat, industrlashgan jamiyat, yuqori industrlashgai-axborotlashgan jamiyatlarga 
bo’lib ko’rsatadilar.
Ular bunda 
industrlashgan davrgacha bo’lgan jamiyat
ning asosiy belgilari: 
qishloq xo’jaligining ustuvorligi, yirik yer egalarining hukmronligi, mehnat 
qurollarining oddiyligi tufayli qo’l mehnatining ustunligi, mehnat unumdorligining 
pastligi, aholining asosan, qishloq xo’jaligida bandligi, mehnat taqsimotining 
sayozligi, jamg’arish imkoniyati cheklanganligi;
Jamiyat 
taraqqiyotining 
ikkinchi 
bosqichi-
industrlashgan 
jamiyat
ning 
belgilari: ishlab chiqarishda mashinaga asoslangan sanoatni rivojlanishi, mehnat 
taqsimotining kengayishi va chuqurlashuvi, mehnat unumdorligining oshib borishi, 
qo’l mehnati o’rniga mashinalashgan mehnat kelishi, ishlab chiqarish omillari va 
infratuzilmasi-transport, 
yo’l 
xo’jaligi, 
energetika, 
aloqaning 
rivojlanishi; 
urbanizatsiya (shahar aholisining ko’payishi) ro’y beradi, jamg’arish o’sadi. 
Taraqqiyot uchinchi bosqichining muhim belgilari: bu bosqichda jamg’arish 
jadallashadi, yirik sanoat ayniqsa, og’ir sanoat rivojlanadi, yangi sanoat tarmoqlari 
paydo bo’ladi, u iqtisodiyotning ustivor yetakchi sohasiga aylanadi, fan-texnika jadal 
rivojlanadi, fan bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylanadi, malakali mutaxassislar 
roli oshadi, iqtisodiyotda, kundalik hayotda axborot va hisoblash texnikalarining keng 
qo’llanishi, iqtisodiy resurslarni tejaydigan texnika va texnologiyalarning joriy 
qilinishi, ishlab chiqarishning yuksak darajada rivojlanishi tufayli uning 
insonparvarlik xususiyati kengayadi, ommaviy iste`mol tovarlari ishlab chiqarish 
ustivor ahamiyatga ega bo’ladi. Mulkulchilik paydo bo’ladi, jamiyat a`zolari uchun 
iste`molning sifati, umuman turmush sifati birinchi o’ringa chiqadi, xizmat ko’rsatish 
sohalari keng rivojlanadi. (AKDL da bugun mamlakat iqtisodiyotida band 
bo’lganlarining 80 foizga yaqini xizmat ko’rsatish sohasida mehnat qiladi). Aholining 
iste`mol buyumlari bilan ta`minlanishi, ehtiyojlarini to’laroq qondirish muammosi hal 

---

16 
bo’ladi, taqchillikka o’rin qolmaydi va shu tufayli turmush sifati birinchi o’ringa 
ko’tariladi. 
Mulkning tarkibiy jihatidan ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar ikkiga: monostrukturali 
va polistrukturali tizimlarga ajratiladi. Bunday yondashuvda mulk shaklining 
iqtisoddagi hukumronligi yoki hukmron emasligiga qarab bo’linadi.