Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

 
 
bu yerda m-mashinalar harakatini bildiruvchi koeffitsiyent (aylanma sxe-
mada m=2, mayatnik sxemada m=l); Q
max
-mashina surayotgan 1 metr uzunlik-
dagi qor uyumining eng katta massasi (ZIL-130 bazasidagi mashina uchun 300 
kg. GAZ-53 A bazasidagi mashina uchun-200 kg); 

- yoqqan qor zichligi, 
kg/m
3
; h - yoqqan qor qalinligi, m; l - qor uyumi (vali) uzunligi (1 metr). 
Qor ko'p yoqqanda (5 sm dan ortiq) bitta plug-cho'tkali mashina yoki 
mashinalar guruhi qamrab oladigan eng katta kenglik SUQM enidan 
 
3.5-rasm. SUQM ning eng chekka uchastkalariiii tezkor qorkuragichlar bilan 
tozalash sxemasi:
 
1- qorni chetga chiqarish yo'nalishi; 2- uyumga yisiladigan va uloqtirib 
tash-lanadigan qor; 3- bir tomonga suruvchi plugli qorkuragich; 4- qorkurag-
ich-ning yon qanoti bilan qorni chetga uloqtirib tashlash; 5- qorkuragich 
qanoti. 
kam bo'ladi. Demak, qor uyumlari SUQM maydoni ichida yig'iladi. Ular 
qoplamaning yon qirrasidan turli masofalarda yig'iladi: aylanma sxemada ish-
laganda 0,5 V
SUQM
-b
max
; mayatniksxemadaV
SUQM
-b
max
. Kuralgan qor uyumlari 
keying ishlarga halal bermasligi uchun ularni rotorli qor kura-gichlar bilan 
tezda uzoqlashtirish kerak. Bu mashinalar bir kuraganda 
u
zoqqa uloqtirolmasli-

---

gi mumkin: mashinaning uzaytirish qobiliyati L
UZ
0,5 (V
SUQM 
-V
0
)
– b
max
(aylanma sxema) va qobiliyati L
UZ
B
SUQM 
+V
0
– b
max
(mayatnik sxema) bo'l-
ganda. 
RYni yangi yoqqan qordan plug-cho'tkali kuragichlar bilan tozalash shar-
tilari: yonlama shamol 5 m/s gacha tezlikda bo'lsa, aylanma sxema bilan; 5m/s 
dan katta tezlikda bo'lsa, mayatnik sxema bilan. 
Nam va ho'l qor yoqqanda SUQM va BY dagi qor yonlama sha-molning 
tezligidan qat'iy nazar, aylanma sxema bo'yicha, plug-cho'tkali mashina 
yordamida, ikkala a'zosini ishlatib qoplamaning chetiga chiqarib tashlanadi. 
DE-7, DE-224 rusumdag iplug-cho'tka pnevmatikali mashina quyidagicha 
ishlaydi: qorning asosiy massasini plug kuraydi, cho'tka-tozalaydi, havo oqimi 
qolgan-qutgan qorni uchirib yuboradi. Bunda bu uch agregatning quyidagicha 
ishtartibi ham bo'lishi mumkin: qor qalinligi 4 sm gacha bo'lsa, plug ishla-
maydi, cho'tka va havo oqimi ishlaydi; qalinlik 2 smgacha bo'lsa, havo oqimin-
ing o'zi kifoya; yupqa qorni cho'tka bilan surganda uyum qalinlashib, cho'tkan-
ing kuchi yetmay qoladi, shunda plug ishga tushiriladi. DE-224 mashinasi issiq 
havo beradi, shuning uchun havo harorati minus 20S dan minus 7°C orasida 
bo'lganda, havo oqimini bermaslik kerak, aks holda erib, ketma-ket yaxmalak 
hosil bo'ladi. Yuqorida aytilgan mashinalar mayatnik sxema bo'yicha, bekor 
yurmasdan, ishchi organlarini teskari burib ishlashi ham mumkin. DE-209 
plugli qorkuragichning 3-4 tasi bir guruh bo'lib, 35-40 km/soat tezlikda ish-
laydi. Qoplamaning eng chekkasidagi mashinaga yon qanot boshlanadi, shunda 
qor uzoqqa (8-10 m) otiladi va uyumlar bir muncha siypalanib ketadi. Qor ko'p 
yoki bu mashinalarning tezligi katta bo'lolmaydi, qor uzoqqa otilmasdan, faqat 
chetga chiqarib tashlanadi, uyumlar baland bo'ladi, Plugli mashinalar orqasidan 
shamol bilan tozalaydigan mashinani tushirish ma'qul. 
Shamol mashmalarning ish unumi yuqori. Ularning havo harorati 10°C 
dan kam bo'lganda, ho'l qor 0°C atrofida ishlatish kerak. Harorat -2°C dan -7°C 
gacha oraliqda ishlatish kerak emas (qor erib, ketidan yaxmalak hosil qilmaslik 
uchun). Shamol mashinalar yonilg'ini ko'p sarflaydi, shuning uchun ularni 
patrul sxemasida ishlatish kerak. 

---