Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

 
 
 
3.1-rasm. Qor, shilta va suv uchun chiqurlik o'lchagich, GM-1 
1- vint; 2- disk; 3- flanes; 4- uchlik; 5- slerjen; 6- kontrgayka; 7- sdastak; 
8- gayka; 9- chiviq; 10- o'lffltish vinti; 11- quvur. 
§ 3.2 Qorli hududning ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash 
 
 
SUQM qoplamalaridagi ilashish koeffitsiyenti ATT-2 aravachasi yoki 
1155-M deselerometr yordamida o'lchacadi. ATT-2 aerodromning aravachasi 
bir o'qli tirkama bo'lib, ikkita g'ildirakka bikr mahkamlangan ramadan iborat. 
G'ildiraklardan biri o'lchagich, ikkinchisi yetakchi. G'ildiraklar kardan val bilan 
biriktirilgan bo'lib, ularning diametri nisbati bo'ylama yo'nahshda sirpanib 
harakatlanishni ta'minlaydi. u o'lchagich 
g
'ildirak uchun 15 +2% ga teng. ATT-
2 ning tarkibiga o'lchov apparatlari kiradi. U quyidagilardan iborat: datchik, 
tashqari olib chiqilgan pult (kabinaga o'rnatilgan). ATT-2 ning ishlashprinsipi: 

---

tenzodatchik o'lchagich g'ildirakning yer bilan ilashish kuchini o'lchaydi, elektr 
signalni elastik kabel orqali pultga uzatadi. Ilashish koeffitsiyentining qiymati 
N-399 rusumdagi voltmetrni ulagan holda, qog'oz tasmaga tushiriladi. Shatak-
chi sifatida massasi 21 gacha bo'lgan gaz-69, UAZ-450, UAZ-452 
avtotnobillari ishlatiladi. O'lchovlar avtomobilning 40-45 km/soat tezligida ba-
jariladi. 
Ilashish koeffitsiyenti o'tish yo'li va shig'ovga bevosita ta'sir etadi. koef-
fitsiyent katta bo'lsa, o'tish yo'li kamayadi, shig'ovda ko'payadi. Shu munosabat 
bilan deyarli hamma rusumdagi havo kemalari uchun o'tish
 
3.2-rasm. ATT-2 yordamida o'lchanga koeffitsiyent miqdoriga qarab nor-
mal koeffitsiyentni aniqlaydigan korrelyatsiya grafigi. 
 
yo'li va shig'ov yo'lining ilashish koeffitsiyentiga bog'liqligi aniqlandi 
(koeffitsiyent deselerometr bilan aniqlangan sharoitda). ATT-2 yordamida 
aniqlangan koeffitsiyent qiymatlari deselerometrniki bilan solishtirib 
korrelyatsiya qilindi. Ma'lum bo'lishicha, koeffitsiyent 0,5 dan kam bo'lganda, 
ikki usulning natijalari bir-biridan farq qilar ekan. Demak, ATT-2 da 
aniqlangan koeffitsiyentning 0,5 dan kam bo'lgan qiymatlarini me'yoriy koef-
fitsiyentga keltirib, «Uchish maydonining holat jurnali» ga yozib, keyin havo 
kemasi bortiga uzatish kerak. Korrelyasiyalovchi grafik 37-rasmda keltirilgan. 
1155-M rusumli deselerometr ko'chma asbob bo'lib, ikkita so'rg'ichlar (2) 
yordamida avtomobilning peshoynasiga o'rnatiladi. Mayatnik (9) o'qi gorizon-
tal holatda turishi kerak, mayatnikning 
tebranish tekisligi avtomobilning harakat tekisligiga parallel bo'lishi 
kerak. Vintlar (3 va 5) yordamida deselerometrning holati rostlanadi. mayat-
nikning vertical o'q bo'yicha tekisligi harorat belgi (8)
 
dan o'tishi lozim. As-
bobning ishlash prinsipi avtomobil tormozlanganda inersiya kuchlari ta'sirida 
mayatnik og'ishining o'zgarishlariga asoslangan. 

---

Mayatnikning og'ish miqdori avtomobil tormozlanganda sekinlashish 
(manfiy tezlanish) ga proporsional. Eng katta og'ish strelka (7)