|
ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНЛАРИДА
ЖАМОАТЧИЛИК ФИКРИ МАСАЛАСИ
Эрматов Ш.А.
Қарши давлат университети
«Ижтимоий фанлар» кафедраси доценти
Авазов Шукурулло
Қарши давлат университети талабаси
Глобаллашув жарёнларида жамоатчилик фикри ижтимоий онгнинг муайян
ҳолати сифатида кенгхалқ оммасининг алоҳда шахслар, гуруҳлар ва реал борлиқ
воқеа-ҳодисаларга нисбатан билдирувчи ўзига хос нуқтаи назаридир.
Шахс, давлат ва жамият муносабатларида жамоатчилик фикри муҳим аха-
мият касб этади. Бу эса ўз навбатида, глобаллашув жараёнларида, демократик
хуқуқий, фуқоролик жамиятининг шакиллантириш асоси саналади. Жамоатчи-
лик фикрини ўрганиш натижасижа глобалашув натижасида юзага келадиган ай-
рим муаммоли вазиятлар аниқланади, демократик давлатчилик механизимлари
ижтимоий ларзаларсиз
41
Дунё глобаллашув жараёни ва Ўзбекистон ёшлари
Жамоатчилик фикри XVII-XVIII асрларда Англия, Франция, Германия, Ита-
лия ва бошқа Европа давлатлари, ижтимоий-сиёсий ҳаётида кенг фойдаланила
бошлаган. Англияда жамоатчилик шакилланиб боради. фикри мамлакат пар-
ламентида қабул қилинган қарорларга нисбатан халқнинг қарши ёки тарафдор
кайфияти жамоатчилик фикри сифатида талқин этиб келинади.
Шахс эркинлиги ва озодлигини амалда таъминланиши, шахс ўз фикр
мулоҳозаларини, қарашларни эркин билдиришнинг хуқуқий асослари яратили-
ши ва мустахкамланиши натижасида жамоатчилик фикри тушунчаси кенг омма-
лашиб борди. Натижада ижтимоий фанларнинг марказида ўрганила бошлади.
XIX аср охирига қадар жамоатчилик фикри хуқуқшунослик фанининг предме-
ти сифатида ўрганилган бўлса. XX аср бошларида ижтимоий психология фани
шуғиллана бошлаган.
XIX асрнинг 30 йилларида вужудга келган социология фанининг, жамият ха-
ётига кенг маънода кириб келиши натижасида, жамоатчилик фикрининг ижти-
моий-сиёсий ахамиятини янада ошириб юборди.
Бу эса ўз навбатида социологик тадқиқотлар ўтказиш марказлари, уларнинг
жамият тараққиётидаги ўрни ва роли беқиёслигини кўрсатиб берди.
Бугунги кунда тараққий этган давлатларда жамоатчилик фикрининг
ўрганиш марказлари самарали ишламоқда. Биргина Калифорния университе-
ти социологик тадқиқот марказида 16 минг, Париж университети социологик
тадқиқот марказида 15 минг мутахасиснинг фаолият олиб бориши, Москива
шаҳрида мингдан ортиқ социологик тадқиқот марказларининг мавжудлиги ва
ва бу марказлар жамоатчилик фикрининг қанчалик ўрганиётгани аҳамиятлидир.
Жамоатчилик фикри, мазмун моҳити жихатидан ахамиятлиги учун унга та-
рифлар ҳам турлича бўлган.
Ижтимоий фанларда жамоатчилик фикри моҳиятини изоҳлашда якдил
фикр бўлмасада, жамоатчилик фикри кишиларнинг у ёки буходисага нисба-
тан билдирган эътирози ёхуд эътирофий муносабатлари, таклиф ва истаклари
йиғиндисидир.[1] Жамоатчилик фикри масаласи мазмун мохияти жиихаттан
кенг қамровли тушунчадир.
Амеркалик социолог Уолтер Липман фикрига кўра “Жамоатчилик фикри
кишиларнинг умумий, жамовий манфатлари ифодасидир” [2].
Жамоатчилик фикрининг умумий мазмун моҳият жиҳатдан тахлил этилса,
яъни маълум гурихлар, синфлар қатламлар, шахсларни манъфатларини қамраб
олмаслигни унинг тасирчанлиги юқори булади.
Немис мутафакири Гегель ўзининг “Ҳуқуқ фалсафаси” асарида “Кишилар
ижтимоий ходисалар хусусида ўз мулоҳозаларини изҳор этишлари хисобига
кўпчиликнинг ўзаро умумий фикри юзага келади”[3]дейди. Яъни халқ ўй-хаёли
ва ҳохишларининг ноорганик бирлашуви ва ялпи намоён бўлишидан бошқа нар-
са эмас.
42
Дунё глобаллашув жараёни ва Ўзбекистон ёшлари
Хақиқатдан ҳам жамоатчилик фикрини таҳлил этувчи давлат ва жамоат бир-
лашмалари мавжуд бўлмаса ёки самарали ишламаса фикр-мулоҳозалар, тасоди-
фий факлар, тасдиқланмаган ҳабарлар, фисқ-фасод ва ғийбатдан бошқа нарса
бўлмай қолиши мумкин.
Жамоатчилик фикрини ўрганиш унга мурожат қилиш хар бир давирда дав-
латларнинг устувор вазифаси сифатида қараб келинган. Лекин ҳамиша ҳам жа-
моатчилик фикри давлат сиёсатини белгилаб бермаган. Масалан собиқ СССРда
жамоатчилик фикридан фақат давлат манфатлари учун фойдаланилган. Бу ўз
нав батида далат ва халқ ўртасидаги ўзилишни юзага келтириб турли туман мау-
амолар, охир оқибат давлатнингпарчаланиб кетишига олиб келган.
Жамоатчилик фикри негизларидан бири унинг жамовий хусусиятга эга
эканлигидир, қанчалик даражада бу хусусият мустахкам булса, шунчалик сама-
рали бўлади.
Айрим ривожланган давлатларда жамият аьзолари давлат, шахс ва жамият
ўртасидаги муносабатларни онгли равишда нисбатан идрок эта биладилар. Ал-
батта, бўндай тафакўр қилиш жараёни ўзоқ глобаллашув жараёнларинингтадри-
жий ривожланишнинг махсулидир.
Жамоатчилик фикрининг тадрижий шакилланиш жараёнлари уч босқичда
амалга оширилади. Биринчи босқичда, ижтимоий холат, фактлар, ҳодиса таъси-
рида алоҳида шахслар онгида индивидуал фикр-таассуротларнинг юзага кели-
ши; иккинчи босқичда алоҳида шахслар фикрларининг суҳбат, баҳс, муҳокама,
йиғин ва митинглар воситасида жамоалар фикрига айланиши; учунчи босқичда
эса жамоалар фикрининг сифат ўзгаришига юз тутиб, жамоатчилик фикрига ай-
ланишини ифодаловчи нуқтаи назарлар уйғунлашуви ва бирлашуви жараёнла-
ридир.
Хулоса қиладиган булсак глобаллашув жараёнларида жамоатчилик фикри-
ни ўрганиш масаласи бугунги кунга келиб узининг янгиланиш даврини бошдан
утказмоқда. Халқ билан мулоқот орқали инсон манфаатларини ҳимоя қилиш
фаолиятини кучайтириш глабаллашув жараёнларида жамоатчилик фикрини
ўрганиш механизимлари фаолиятини янада такомиллашувига олиб келади.
Нафақат республика марказида балки вилоят, туманларда социологик тадқиқот
марказлари фаолияти янада ривожланади.
43
Дунё глобаллашув жараёни ва Ўзбекистон ёшлари
Do'stlaringiz bilan baham: |
