Ma’ruza №1 1-modul. Kirish. Asosiy tushunchalar. Gipotezalar. (2-soat) 1-Мavzu

rama
deyiladi. 
 
 
 
2.Burchakli va chiziqli ko`chishlar. Elastiklik va plastiklik.
Tashqi kuchlar va ularning 
tasnifi. 
Tashqi kuch ta’siridan barcha mavjud jismlar deformatsiyalanadi, ya’ni uning zarrachalarining 
o’zaro joylashuvi o’zgaradi, odatda uning o’lchamlari , hajmi va shakli o’zgaradi, ammo 
bunda uning tarkibidagi moddalarning umumiy miqdori o’zgarmaganligi tufayli, uning 
massasi o’zgarmasdan qoladi, buning natijasida jism deformatsiyalanadi. Demak, Jismning 
geometrik shaklini zgartirishi deformatsiya deb ataladi. Deformatsiyalar tashqi ta’sir (kuch)
natijasida jismning shaklini va hajmini o’zgartiradi.Deformatsiya mashina yoki inshoot qismlari 
ishlaganda sodir bo’ladi. Deformatsiya juda kichik miqdor bo’lganligi sababli uni mahsus 
o’lchash asbobi(tenzometr) yordamida aniqlanadi. Deformatsiyani o’lchash eng zarur bo’lgan 
masalani ya’ni mashina qismlarining yemirilishi sharoitini va qanday sharoitda uzoq muddatga 
ishlashi mumkinligini aniqlashga imkon beradi. Deformatsiya kattaligi material turiga bog’lik 
bo’ladi.
1.CHiziqli deformatsiya
- jismni bo’y va eni o’lchamlarining o’zgarishidir,yoki bo’ylama
birligi uzunlik birligida o’lchanadi. Normal kuchlanishlar ta’siri chiziqlideformatsiyani keltirib 
chiqaradi. CHiziqli deformatsiya o’lchovi sifatida nisbiy uzayish yoki nisbiy qisqarish (

) 
qo’llanadi.
Jismning yoki uning biror qismining chiziqli o’lchamining o’zgarishi - chiziqli, 
2
,
Burchakli deformatsiya
- to’g’ri burchakni o’zgarishi burchak yoki siljish deformatsiyasi
deyiladi. Burchak graduslar radianlarda o’lchanadi. Burchak deformasiyasining o’lchami siljish 
burchagi hisoblanadi, chiziqli deformasiyani, urinma kuchlanishlar ta’siri burchak
deformatsiyasini keltirib chiqaradi.Burchak o’lchamining o’zgarishi - burchak deformatsiyasi 
deb yuritiladi. Burchak deformatsiyasining o’lchami siljish burchagi (

) hisoblanadi. 
Tajribalarning ko’rsatishicha chiziqli va burchak deformatsiyalari yuk olinganidan keyin 
to’la yoki qisman yo’qolishlari mumkin. 
Undan tashqari deformatsiyalar fizik nuqtai nazardan quyidagicha bo’ladi.