175
бошқармайди, уларга ҳизмат кўрсатишнинг кўринишини кўрсатадиган
хизматларни тақдим этади.Масалан, кўчада ўйнаётган болаларни қайси биридир
йиғлаб турса у сизга мутлоқ бегона бўлса ҳам сиз
бориб уни овутасиз ва уни
кайфиятини кўтариш учун унга конфет ёки қандайдир ширинлик берасиз ва
кайфияти тезда кўтарилиб кетади. Статистик маълумотларга қараганда алтуризм
ҳақида ҳалигача социологлар ва психологлар “одамлар бошқа одамларга нега
ёрдам беришга тайёрлиги” ҳақида баҳс юритишмоқда.Психологларнинг
фикрича, алтуристик хатти-ҳаракатларнинг асоси бошқа
одамларнинг азоб
уқибатини кўришни истамаслик бўлиши мумкин. Бу онгсиз содир
бўлиши
мумкин. Социологларнинг фикрича, алтуризм айбдорлик туйғусини
натижаси
бўлиши мумкин ва муҳтожларга "ёмон гуноҳ" қабилида ёрдам беради. Яъники
савоб учун ўзларини айбларини камайтириш учун ёрдам беришади деб фикр
юритилади.
Алтуризмнинг бир нечта турлари мавжуд. Жумладан:1)Аҳлоқий; 2)Ота-она;
3)Самимий; 4)Намойиш; 5)Хайрихоҳ (раҳмдил); 6)Оқилона
1)Аҳлоқий- алтуризмнинг асоси аҳлоқий нуқтаи назар, виждон, инсоний
маънавий эҳтиёжлардир. Бошқаларнинг ёрдами орқали маънавий эҳтиёжларни
рўёбга чиқариш,
одамда мамнунлик, ўзига ва дунё билан уйғунликни қўлга
киритади. У қилган ишидан пушаймон бўлмайди, чунки ўзи учун буни ҳалол деб
билади. Бунга мисол қилиб адолат истагига асосланган, ҳақиқатни ҳимоя
қилишни хоҳлайдиганларни олса бўлади.
2)Ота-оналик- фойда ҳақида ўйламасдан ва келажакка қўшган ҳиссасини кўриб
чиқмасдан, барча яхшиликларни беришга тайёр шахслардир. Бундай ота-оналар
болаларнинг шахсий манфаатлари билан ҳаракат қилишади ва уларнинг
бажарилмаган орзуларини амалга оширишларига ёрдам беришади. Ота-онадаги
алтуризмни онгсизлик десак бўлади, чунки она ҳеч қачон
болаларига берган
тарбияси меҳри ва фарзандлари учун ўтказган йиллари учун миннатдорчилик
кутмайди.
3)Самимий алтуризм-бу кўпроқ қариндошлар, дўстлар, ҳамкасблар, яъни
атрофида яқинлашиш мумкин бўлган одамлар учун бемалол ёрдамдир. Шу билан
бирга, алтуризмнинг ушбу тури-бу ижтимоий меҳанизмдир, бунинг учун
гуруҳда янада қулай муносабатлар ўрнатилади. Аммо кейин бу ёрдам кўпайиб
кетса кейин бу алтуризм ҳисобланмайди.
4)Намоиший алтуризм- одам "яхши" ишни
амалга оширади ва одоблилик
қоидаларига эътибор қаратади. Буни ижтимоий норма дейиш ҳам мумкин.
176
Мисол учун жамоат транспортида қария ёки кичкина ёки ногиронларга жой
бериш.
5)Раҳмли алтуризмни ва симпатик алтуризм деб олсак ҳам бўлади. Бу
алтуризмдаги инсонларни юрагидаги ҳамдардлик кучи бўлади. Бир киши
алтуризмни бошқасини ўрнига қўйиб кўради ва уни муаммосини ҳис қилиб уни
ҳал қилишга ёрдам беради. Кўпинча бу алтуризм тури севишганлар ва дўстлар
орасида кўп учрайди. Уни социотик алтуризм деб ҳам аташади.
6)Оқилона алтуризмда одам ўзини ўйлаётган пайтда ўзига
зарар етказмасдан
муаммони ечимини оқибатини ўйлаб ёрдам беришдир. Бу алтуризмни соғлом
эгоизм десак ҳам бўлади. Кўпинча яхши ва сезгир ва арзимас муаммоларни ҳал
қилишни ўрнига, бошқаларга ёрдам беришмайди.Оқилона алтуризмда ишлаш
жойи бўлмаган одамлар одамлар ўртасида соғлом муносабатларнинг калити.
Инсонлар кўпинча алтуристик ҳаракатлар туфайли шахсий имкониятларни
аниқлаши осон бўлади. Тадқиқотлар натижаларига кўра психологлар алтуристик
ҳаракатларни амалга оширадиган шахсни бахтиёр деб билишган.
Алтуристик
инсонларга
қуйидаги
хислатлар
бўлиши
керак:
меҳрибонлик,сахийлик,раҳмат,беғаразлик,бошқа одамларга ҳурмат ва
севги,
зодагонлик. Алтуристик инсонлар меҳрибонлик уйлари, касалхоналар ёки
қариялар уйига ўзларини беғараз ёрдамларини берсалар бўлади.Ёки бўлмаса
отаси ёки онаси вафот этган болаларга ёрдам берсалар бўлади чунки оиласида
отаси ёки онаси йўқ болалар кимнингдир меҳр эътиборига муҳтож бўлишади.
Уларга шу вақтда меҳр бериб улатни ҳаётда ўз ўринларини топишида ёрдам
бериш ҳам алтуризмга мисол бўла олади.Агар бирор киши ҳақиқатдан ҳам ўзини
жуда зўр эмасман деб ўйласаю лекин яқинлари қариндошлари ва дўстларига
ёрдам берса уларга ғамхўрлик қилса ва буни эвазига улардан ҳеч нима кутмаса
бу ҳақиқий алтуризмдир.
1.Бошқаларга ёрдам берсак ва яхши муносабатларни талаб қилмасдан ёрду
алтуризмни биринчи ҳислатидир.
2.Кўнгилли тадбирлар бошқаларга ғамхўрлик қилиш, уларга ҳомийлик ва
ғамхўрлик қилиш, уйсиз ҳайвонларга бошпана бериш, ўзларига ғамхўрлик қила
олмайдиганларга ёрдам бериш бу алтуризмни иккинчи ҳислатидир. Биз шу
юқоридаги оддий иккита ҳислатга эга бўлсак биз алтурист инсон ҳисобланамиз.
Хулоса қилиб айтганда оддий битта сўзимиз ёки битта табассумимиз билан ҳам
ёрдам беришимиз мумкин. Баъзи чет эл давлатларида алтуризмда доим манфаат
бор дейишади лекин бизни юртимизда ҳеч кимдан ҳеч нима кутмай ёрдам
берадиганлар жуда кўп. Улар ҳақиқий алтуристик инсонлардир. Ҳатто
