Њзбекистон республикаси олий ва њрта

3-MAVZU. MARKAZIY OSIYODAGI FALSAFIY FIKRLAR, UNING 
JAHON MADANIYATIDA TUTGAN O‘RNI 
1-mashg‘ulot 
 
REJA: 
1. Markaziy Osiyodagi eng qadimgi falsafiy qarashlar. 
2. “Avesto” va zardushtiylik g‘oyalari. 
3. Markaziy Osiyoda buddaviylik. 
4. Moniy va Mazdakning falsafiy qarashlari. 
 
2-mashg‘ulot 
 
REJA: 
1.  Ilk  o‘rta  asrlarda  Vatanimizning  jahondagi  yirik  madaniyat  markazlaridan  biriga 
aylanishi. 
2. Markaziy Osiyo uyg‘onish davri falsafasi. 
3. Hozirgi davr O‘zbekiston falsafasi. 
 
SHuni  alohida  ta’kidlash  lozimki,  biz  falsafa  tarixini  faqat  mashhur  nomlar  va  ular 
yaratgan ta’limotlarni bilib olish uchungina o‘rganmaymiz, balki insoniyat tarixida o‘chmas 
iz  qoldirgan  buyuk  faylasuflarning  ibratli  hayoti,  o‘lmas  g‘oyalari  mohiyatini  chuqur 
anglash,  ularga  tayanib,  bugungi  kun  falsafiy  muammolarining  qulay  echimini  topish,  shu 
tariqa  Vatanimiz  va  xalqimizga  halol  xizmat  qilish,  qolaversa,  buyuk  ajdodlarimizga,  elu 
yurtimizga munosib farzandlar bo‘lish uchun ham puxta va chuqur o‘rganamiz. 
Tarixni  bilish,  undan  to‘g‘ri  va  xolis  xulosalar  chiqara  olish  inson  ma’naviy  kamoloti 
uchun nihoyatda muhim. Tarix — buyuk muallim, o‘tmishdan saboq beradigan tarbiyachidir. 
Gap  eng  qadimgi  davr  falsafasi  haqida  borar  ekan,  bu  haqiqat  yanada  katta  ahamiyat  kasb 
etadi.  Ayrimlar  «Bizga  ming  yillar  qa’rida  yotgan  madaniyat  va  falsafadan  nima  foyda, 
yaxshisi,  bugunning  gapidan  gapiringg‘",  «O‘tmish  qa’ridan  tashbeh  izlagandan  ko‘ra, 
bugungi  muammolar  ustida  bosh  qotirgan  ma’qul  emasmig‘»  degan  xayollarga  borishi 
mumkin.  Bir  qarashda  ularning  gapida  ham  jon  borga  o‘xshaydi.  Ammo  bir  narsa  aniq: 
o‘tmishni  bilmasdan  turib,  kelajakni  to‘g‘ri  tasavvur  etish  mumkin  emas.  Zero,  o‘tmishsiz 
kelajak yo‘q. 
SHu  ma’noda,  biz  falsafa  tarixini  azbaroyi  o‘tmishga  qiziqqanimiz  uchun 
o‘rganmayapmiz. Biz uni turli zamonlarda ro‘y bergan xilma-xil voqea va hodisalarning 
falsafiy  fikr  va  ongida  qanday  aks  etgani,  ularni  qanday  g‘oyalarning  tug‘ilishiga  sabab 
bo‘lgani, qaysi ta’limotlar insoniyat taraqqiyotiga qanday ta’sir ko‘rsatgani, qaysi mafkura 
odamzodni  ko‘proq  rivojlanish  yoki  tanazzul  tomon  etaklagani  kabi  haqiqatlarni  bilib 
olish  uchun  o‘rganamiz.  Tarixni  o‘rganmoq  va  undan  saboq  olmoq  har  bir  inson  uchun 
zarurdir. Bu — falsafa bilan shug‘ullanayotgan mutaxassis uchun ham, uni o‘rganayotgan 
talaba  uchun  ham  birdek  muhim  ahamiyatga  ega.  Tarixni  falsafasiz  to‘g‘ri  tushunib 
bo‘lmagani kabi, falsafani ham tarix haqiqatisiz to‘g‘ri anglab bo‘lmaydi. 
SHularni  nazarda  tutib,  quyida  biz  mamlakatimiz  tarixida  muayyan  iz  qoldirgan 
ayrim falsafiy qarashlar va ta’limotlar haqida qisqcha to‘xtalib o‘tamiz.