Д. Раҳматуллаева, У. Ходжаева, Ф. Атаханова

Гўзаллик тушунчаси
. Қадим юнон маданиятида руҳ ва тана 
гўзаллигининг уйғунлигига алоҳида эътибор берилди. Ватанпарварлик, 
юксак фуқоролик бурчи, ақлий дунёқараш ва ахлоқий поклик унинг жисман 
гўзаллиги билан уйғун бўлиши лозим деб қаралди.
Инсон танаси гўзаллиги, ундаги аъзоларнинг мутаносиблиги – 
буларнинг бари алоҳида аҳамият касб этарди. Юнон мусаввири 
Поликлетнинг «Дорифор» (“Найза ирғитувчи») хайкалида инсон тана 
гўзаллиги акс эттирилган. Ушбу хайкалтарошнинг «Қанон» назарий 
трактатида инсон гўзаллиги, унга қўйиладиган талабларга алоҳида ўрин 
берилган. Трактатда ўлчов бирлиги сифатида инсон танаси олинган бўлиб, 
тана ўлчамларида ҳам алоҳида мезонлар мавжуд. Хусусан, калла инсон 
танасининг еттидан бир қисмига тенг бўлиши керак деган қараш тан 
олинган. 
Юнон аёлининг ўрни жамиятда нечоғлиқ чекланганлигига қарамай, 
қадим юнонистон санъатида аёл тасвирида ҳам соғлом, ҳар томонлама 
баркамал тараққий этган, мақсадли шахс қиёфасини акс эттиришга интилиш 
кучли. Хусусан, Венера Милосская номи ила машҳур Афродита хайкали 

---

17 
фикримизни исботлайди. Илоҳанинг юз тузилиши, хусусан тўҳри чизиқли 
бурун ва даҳан, унча кенг бўлмаган манглай, бироз тўлқинсимон сочлар, 
ёйсимон қошлар билан чегараланган катта бўртиб турган кўзлар – буларнинг 
бари ҳозиргача аёллар гўзаллигининг рамзи ҳисобланади. 
Қадим ҳайкаллар ранги ва адабий асарлардаги тасвирлардан маълум 
бўлишича, юнонлар ёрқин рангларни - олтин сочлар, мовий кўзлар, оппоқ 
терини юқори қўйиб, қадрлашган. Бироқ гармоник ривожланган шахсларга 
қўйиладиган талаблар асосан юқори табақа вакилларигагина хос бўлиб, қуйи 
қатлам, хусусан, ҳунармандлар ва қулларга бу алоқадор эмасди. 
Юнон либослари жамият эстетик қарашларнинг инъикоси бўлиб, 
жамият идеалини ўзини акс эттирган. Салобатли ва оддий, жисман машқ 
қилинган тана учун ҳаракат ва эркинлик туғдириш - бурмаланган қадим 
юнон либоси учун асос ролини бажарган. 
Турли ўлчамдаги тўғри тўртбурчак шаклидаги мато турли хил 
букламалар ва тахламлар ила бурмаланиб, тананинг гўзаллигини намоён 
эттиришга хизмат қилган. Юнонлар ўз либослари учун юмшоқ, тўкилиб 
турадиган, яхши бурмаланадиган матоларни танлашган. Матолар бу даврда
қўлда тўқилиб, уларнинг эни 2 метргача бўлган. Тўқувчилик касби жуда 
қадрланган. Қадим юнон мифологиясига кўра Олимп худоларининг бари 
моҳир тўқувчи бўлиб, бир-бирлари ила ушбу ҳунарда мусобақалашишган. 
Матолар асосан жунли ва зиғир толаларидан тўқилган. Пахта толасини 
биринчи бор Александр Македонскийнинг юришлари даврида Ҳиндистонда 
кўрган юнонлар ҳайратланиб, унга «шерст дарахти» дея ном беришган. 
Юнонларни либоснинг шаклий тузилиши эмас, балки кўпроқ унинг бадиий 
пластик хусусиятлари қизиқтирган. Эрамиздан аввалги V-IV асрларга келиб, 
аввалги даврларда кенг тарқалган турли расмланган матолар ўрнини сидирға, 
кўк, қизил, бинафша, яшил, сариқ, жигарранг ва айниқса оқ рангдаги
матолар эгаллади. Юнон либосларида қора ранг ишлатилмаган. Кул ранг ва 
жигарранг мотам ранглари ҳисобланган.

---

18 
Сидирға матолар, турли шаклаги кашта, аппликация расмлар ила 
хошияланган. Безаклар орнементлари геометрик ёки ўсимликсимон 
характерга эга. Булар - менандр, тўлқинсимон, пальметта. Либослардаги 
вертикал букламалар уларнинг аниқ ва ёрқинлигини ошириб, гўзаллигини ва 
пластик ҳаракатлар эркинлигини таъминлаган (1-расм).