Д. Раҳматуллаева, У. Ходжаева, Ф. Атаханова

Қирқинчи йиллар. 
1939 йилда
 
Иккинчи жаҳон урушининг бошланиши 
нафақат дунёнинг қиёфасини, дунё билан бирга моданинг кўринишини ҳам 
ўзгартириб юборди. Бундан аввалги озодлик ва мўлчилик ўн йиллиги 
иқтисодий беқарорлик ва ижтимоий маъсулиятга чақирувлар билан алмашди. 
Аёллар ишлай бошлашди, мода эса амалий жихатдан қулайлик томонга юз 
ўгирди. Ҳарбий форма кириб келиши билан бу жихат айниқса кучайди. 
Товар истъемолини нормалаштириш. 
40-йиллар даврида озиқ-овқат, 
кийим-кечак ва бошқа истъемол молларини талонлар (ёки карточкалар) 
бўйича тарқатиш тизими киритилди.
Британия 1939 йил 3 сентябрда урушга кирди ва оғир даврни, айниқса, 
1940 йил иккинчи ярими 1941 йил бошида бошидан кечира бошлади,: немис 
авиацияси ҳаво йўлларини назорат қилиб турарди, немис сув ости кемалари 
эса британия транспортлари тинч кемаларини чўктириб юборишарди. 1940 
йилда Британияда иқтисоди мустамлакалар ресурсларига қаратилгани учун 
материаллар тақчиллиги кузатилди.
1940 йил апрелда (пахта) ипга, зиғир толасига, вискозага (сунъий ипак 
тайёрлаш учун қуюқ ёпишқоқ модда) фуқароларга кийим тайёрлашда 
лимитлар ўрнатилди. 1941 йилда фуқароларга ипакдан кийим ишлаб 
чиқариш таъқиқланди. 1942 йилда Британия ҳукумати
 
“Утилити” режасини 
қабул қилди. “Утилити” режаси мато ва материалларни ишлатишни 
11
историзм – 1) тарихийлик принципи (ҳар бир нарса ёки ҳодисага тарих нуқтаи 
назаридан, тарихий жиҳатдан ёндошиш; 2) санъатда: ўтмишга (тарихга) берилиш. 

---

137 
нормалаштирди, тикув корхоналарини текшириб турди, кийим сифати ва 
нархни назорат қилди (талон бўйича кийимлар устама фоизсиз (нархсиз) 
сотилди). Ҳукумат олдин тўқимачилик ва тикув корхоналарининг 50% ни 
кейин 85% ни назорат қилди.
Матолар ва кийим тақчиллиги кўпчиликни тикиш билан шуғулланишига 
мажбур этди. Уруш пайтида эски кийимдан қандай қилиб бошқа кийим 
тикиш, шляпани қандай янгилаш, свитерни қандай тўқиш ҳақида – “Борича
эпла ва тузат” шиори остидаги тавсиялар кўплаб брошюра ва журналларда 
бериб борилди. Кийимларни сочиқлардан ёстиқ жилдларидан, мебель чехол 
(қоплама) ларидан гардинлардан тайёрланди.
“Утилити”га ўхшаш режалар қатор бошқа мамлакатларда ҳам қабул 
қилинган ва улардаги баъзи бандлар иккинчи жаҳон уруши тугагандан сўнг
ҳам 4-5 йилгача бекор қилинмаган.