Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

Хомакиларни олиш усулини танлашга таъсир қилувчи омиллар. 
 
Хомакиларни тўғри танлаш дегани- уни олишнинг оқилона усулини
аниқлаш, ишлов бериладиган хар бир юзага рухсат этилган қуйимларни
белгилаш, хомакилар ўлчамларини кўрсатиш ва уларни аниқ ишлов бериш 
жоизлигини белгилаш, хомакини бвжвришнинг техник шартларини 
белгилашдир. 
Хар бир хомакининг иқтисодий самарадорлиги кўплаб омилларга, 
биринчи навбатда сериялаб ишлаб чиқаришга боғлиқ. Айниқса хомакининг 
турларини тўғри танлаш ва уни ишлаб чиқаришнинг энг мақбул усулларини 
ишлаб чиқаришнинг автоматлаштирилган шароити учун белгилаш 
мухимдир. Бу ерда қўйимларнинг нотўғри танланганлиги, ҳамда
материалнинг қаттиқлигиниг бир хил эмаслиги ѐки катта қияликлар, тайѐр 
детал жоизликларида катта тебранишларни пайдо қилиши мумкин. 
Хомакиларни тайѐрлашнинг асосий технологик жараѐнлари бу- 
қуймакорлик, босим билан ишлаш ва пайвандлаш хисобланади. Хомакиларни 
алоҳида қисмларини бошқа технологик жараѐнларнинг натижасида олинган 
ажралмас бирикма учун ишлатилгани сабабли, пайвандлашни фақатгина
шартли равишда асосий технологик жараѐнлар деб ҳисоблаш мумкин. 
Хомаки ва шакл ҳосил қилишни танлаш технологик жараѐни қуйидаги 
омиллар билан аниқланади: 
1) материалнинг технологик хусусиятлари, яъни унинг қуймакорлик 
хусусиятлари ѐки босим билан ишлов бериш жараѐнида пластик 
деформацияларга дучор бўлиш хусусияти, шунингдек, иш қисмини 
тайѐрлашнинг маълум бир усули (материалнинг толалар жойлашиши, қуйма 
қисмларда дон миқдори ва бошқалар) натижасида материалдаги таркибий 
ўзгаришлар. 
2) деталнинг конструктив шакллари ва ўлчамлари (бу детал қанчалик 
катта бўлса, металл қолипларни, штампларни ва бошқа ускуналарни ишлаб 
чиқариш шунчалик қимматга тушади). 
3) хомакининг аниқлиги ва унинг юза сиртининг сифати (ғадир- 
будирлик, қолдиқ зўриқишлар ва бошқалар). 

---

14 
4) дастурий топшириқнинг ҳажми (кўплаб ишлаб чиқаришда, 
хомакининг детал шакли ва ўлчамига энг яқинлашишни таъминлайдиган 
усуллар энг фойдали ҳисобланади: аниқ штамплаш, босим билан қўйиш ва 
бошқалар). 
5) тайѐрлаш цехларинин ишлаб чиқариш имкониятлари (тегишли 
жиҳозларнинг мавжудлиги). 
6) ишлаб чиқаришни тайѐрлашга сарфланган вақт (штамплар, моделлар, 
қолиплар ва бошқаларни тайѐрлаш). 
7) Ускуналар ва мосламаларни, айниқса автоматлаштирилган ишлаб 
чиқаришга хос бўлган ишлаб чиқариш линияларида ишлаганда тезкор 
ўзгартириш имконияти.