Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika fanidan

Menejment 
deganda, odatda rahbarlik lavozimiga rasman tayinlangan 
shaxslarning ishigina tushuniladi. Boshqarishga, shuningdek, murabbiylik ishi 
ham taalluqli hisoblanadi. 
Menejment
(yoki boshqarish) mavjud minimal 
imkoniyatlardan maksimal natijalarga erishish maqsadida muayyan xodim yoki 
guruhga ta'sir etish, ular bilan hamkorlik qilish jarayonidir. Ta'lim muassasasi 
menejmenti haqida so‗z yuritilganda, O‗zbekiston Respublikasining «Kadrlar 
tayyorlash Milliy dasturi»ning 4.6-bandida so‗z yuritilayotgan jarayonning 

---

mohiyati haqida batafsil to‗xtalib o‗tilganligini alohida ta'kidlash zarur. Ushbu 
hujjatda qayd etilicha, ta'lim muassasasi menejmentining quyidagi vazifalari 
ko‗rsatib berilgan: 

uzluksiz ta'lim tizimi va kadrlar tayyorlashning davlat va nodavlat 
ta'lim muassasalarini tarkibiy jihatdan o‗zgartirish va ularni izchil 
rivojlantirish davlat yo‗li bilan boshqarib borilishi; 

barcha darajadagi ta'lim boshqaruv organlarining vakolat doiralari 
«Ta'lim to‗g‗risida»gi qonunga muvofiq belgilanadi 

ta'limning normativ-huquqiy bazasi rivojlantiriladi; 

moliya-xo‗jalik faoliyatini olib borish hamda ta'lim jarayonini tashkil 
etishda o‗quv yurtlarining huquqlari kengayadi va mustaqilligi 
ta'minlanadi; 

ta'lim muassasalari O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
tomonidan belgilangan tartibda attestatsiyadan o‗tkaziladi hamda 
akkreditatsiyalanadi. Akkreditatsiya yakunlariga ko‗ra ta'lim sohasida 
faoliyat ko‗rsatish huquqi beriladi; 

muassis tashkilotlarning, mahalliy hokimiyat organlarining, savdo-
sanoat doiralarining, jamoat tashkilotlarining, fondlarning va homiy 
vakillarni o‗z ichiga oluvchi vasiylik va kuzatish kengashlari tizimi 
orqali ta'lim muassasalarining samarali, jamoat boshqaruvi tizimi 
joriy etiladi. 
Bundan tashqari, olimlar ta'lim menejmetining bir qator o‗ziga xos 
xususiyatlarga ega ekanligini ham ta'kidlab o‗tishadi.
Ular orasida quyidagi xususiyatlar asosiy hisoblanadi: 

ta'lim 
menejmenti 
«maqsadga 
muvofiqlik» 
so‗zi 
bilan 
aniqlanadigan ma'naviy o‗lchovga ega; 

ta'lim menejmenti – bu fan va san'at (chunki bunda insonlar 
o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlar katta rol o‗ynaydi); 

menejment mazmunida o‗z aksini topadigan shaxs, davlat va 
jamiyat manfaatlarining o‗zaro dialektik birligi; 

ta'limni boshqarishda jamoatchilikning faol qatnashuvi. 
Yuqoridagilardan ko‗rinib turibdiki, endilikda ta'lim tizimini davlat 
tomonidan boshqarishdan davlat-jamoatchilik boshqaruviga o‗tiladi. Davlat-
jamoatchilik boshqaruvining maqsadi –ta'lim muassasalarining dolzarb 
masalalarini davlat va jamoatchilik hamkorligida hal qilish, o‗qituvchilar, 
o‗quvchilar hamda ota-onalarga ta'lim dasturlarini, turlarini, ta'lim 
muassasalarini tanlashda huquq va erkinlik berishni kengaytirishdan iborat. 
Ta'lim 
tizimini 
davlat 
tomonidan 
boshqarish 
O‗zbekiston 
Respublikasining «Ta'lim to‗g‗risida»gi qonunining (1997 yil) 3-moddasida, 
ya'ni ta'lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillarida aks etgan. Ta'lim 
sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirish uchun respublikamizda ta'limni 
boshqarishning davlat organlari tuzilgan. O‗zbekiston Respublikasining «Ta'lim 

---

to‗g‗risida»gi qonunida, O‗zbekistonda ta'lim sohasini boshqarish respublika 
tasarrufidagi yuqori hukumat va uning boshqarish organlari hamda mahalliy 
hukumat va uning boshqarish organlari tomonidan amalga oshirilishi 
ko‗rsatilgan. 
Xalq ta'limi Vazirligi, Oliy va o‗rta maxsus ta'lim Vazirligi O‗zbekiston 
Respublikasida ta'limni boshqarishning davlat yuqori organlari hisoblanadi. 
Vazirliklar o‗zini vakolatlik doirasida: 

ta'lim sohasida yagona davlat siyosatini ro‗yobga chiqaradi;
- ta'lim muassasalari faoliyatini muvofiqlashtiradi va uslub 
masalalarida ularga rahbarlik qiladi; 

davlat ta'lim standartlari, mutaxassislarining bilim saviyasi va 
kasbiy 
tayyorgarligiga bo‗lgan 
talablarning bajarilishini 
ta'minlaydi;

o‗qitishning ilg‗or shakllari va yangi pedagogik texnologiyalarni, 
ta'limning texnik va axborot vositalarini o‗quv jarayoniga joriy 
etadi, o‗quv va o‗quv-uslubiy adabiyotlarni yaratadi va nashr 
etishni tashkil qiladi; 

ta'lim oluvchilarning yakuniy davlat attestatsiyasi va davlat ta'lim 
muassasalarida eksternat to‗g‗risidagi nizomlarini tasdiqlaydi; 

davlat oliy ta'lim muassasasining rektorini tayinlash to‗g‗risida 
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritadi; 

pedagog xodimlarni tayyorlash, ularning malasini oshirish va 
qayta tayyorlashni tashkil etadi. 
Xalq ta'limi Vazirligining mahalliy organlari quyidagilar sanaladi:
Xalq ta'limi vazirligining mahhhalliy organlariga xalq ta'limi viloyat 
boshqarmalari, shahar, tuman bo‗limlari kiradi. Xalq ta'limi bo‗limlari mahalliy 
hokimlik tasarrufiga kiradi va unga bo‗ysunadi. Qoraqolpoqiston Respublikasi 
Xalq ta'limi vazirligi, xalq ta'limi viloyat boshqarmalari, shahar va tuman 
bo‗limlari ikki tomonlama - O‗zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligiga va 
tegishli ravishda Qoraqolpoqiston Respublikasi Vazirlar kengashiga, viloyat, 
shahar, tuman hokimliklariga bo‗ysunadilar.
Ular maktab faoliyati yuzasidan davlat nazoratini olib boradi va uning 
rivojini ta'minlash uchun ko‗maklashadi. Ularning vakolatiga maktab 
direktorlari va ularning o‗rinbosarlarini tayinlash ham kiradi. 
Maktabni boshqarish ishiga maktab inspeksiyasi, ya'ni, vazirliklar va 
xalq ta'limi bo‗limlarining maktab inspektorlari xizmati yordam beradi. Ular 
maktab faoliyatini o‗rganadi, ta'lim-tarbiya jarayonining natijalarini tahlil qiladi, 
ilg‗or tajribalarini aniqlaydi va ularni ommalashtirish chora-tadbirlarini 
belgilaydi, kamchiliklarni aniqlab, ularni bartaraf etish yo‗llarini izlaydi, maktab 
direktori va o‗qituvchilarga yordam ko‗rsatadi. 
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlariga tashkiliy, o‗quv-uslubiy va 
ilmiy rahbarlik qilish, davlat ta'lim standartini ishlab chiqish va joriy etish, 
o‗quv-ta'lim va kasb-hunar dasturlarini birlashtirish, pedagog kadrlar bilan 

---

ta'minlsh, ularni tayyorlash va qayta tayyorlash Oliy va o‗rta maxsus ta'lim 
Vazirligi (O‗rta maxsus kasb-hunar ta'limi Markazi), uning hududiy 
boshqarmalari tomonidan tarmoq vazirliklari, idoralar va korxonalar bilan 
birgalikda amalga oshiriladi
116
. 
Ta'lim 
tizimini 
jamoatchilik 
asosida 
boshqarish 
o‗qituvchilar, 
o‗quvchilar, ota-onalar va jamoatchilik vakillaridan iborat pedagogik 
Kengashning umumiy o‗rta ta'lim muassasasi faoliyatini samarali tashkil etishga 
yo‗naltirilgan faoliyatidir.
Bir yilda bir marta o‗tkaziladigan maktab jamoasining konferensiyasi 
jamoatchilik boshqaruvining yuqori organi hisoblanadi. Konferensiyada maktab 
Kengashi, uning raisi saylanadi, maktabning Ustavi qabul qilinadi, o‗qitish qaysi 
tilda olib borilishi aniqlanadi va xokazo. Konferensiyalar oraliqida o‗z - o‗zini 
boshqarishning yuqori organi vazifasini maktab kengashi bajaradi. Maktab 
kengashi bir yilda 4 marta chaqiriladi. 
Davlat ta'lim muassasalari bilan bir vaqtda nodavlat ta'lim 
muassasalarining faoliyat ko‗rsatishi ham ta'limni boshqarishning jamoatchilik 
xarakterini ifodalaydi.