Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

Tijorat banklarning funksiyalari 
Tijorat banklaming mohiyati ulaming funksiyalarida yanayam yaqqolroq namoyon boTadi.Banklaming 
fiinksiyalari ulaming nazariy masalalari sifatida e’tirof etiladi. Shu bois ham banklaming mohiyatini yoritishda vujudga 
kelgan qator mulohazali holatlar ulaming funk-siyalarini yoritishda ham mustasno emas. Xususan, iqtisodiy adabi-
yotlarda banklaming funksiyalari haqida qator mulohazali va tushun-movchilik holatlar mavjud. Masalan, ayrim 
manbalarda banklar bajara-digan operatsiyalar ulaming funksiyalari sifatida qayd etiladi.Bu erda bank faoliyati natijasida 
ular tomonidan amalga oshiriladigan operat-siyalari nazarda tutiladi.Biroq, shuni ta’kidlash joizki, banklaming barcha 
operatsiyalari ham ulaming funksiyalari boTa olmaydi. Bank funksiyasi uning maTum ko‘rinishdagi faoliyatini 
ifodalaydigan iqtiso-diy kategoriya boTishi lozim. 
Shunga qaramasdan, ayrim iqtisodiy manbalarda banklar toTov aylanmasi, kassaga naqd pullami qabul qilish va 
berish, kredit berish, qimmatli qog‘ozlami saqlash va boshqarish, naqd va naqdsiz ko‘rinish-da xorijiy valyutani sotish 
va sotib olish, shuningdek, bank tomonidan bajaraladigan boshqa operatsiyalar ulaming funksiyalari sifatida ta’kidlanadi. 
Bundan tashqari, iqtisodiy adabiyotlarda banklaming qimmat-baho metallar va buyumlami saqlash uchun maxsus 
seyflar berish, xo‘jalik yurituvchi subyektlaming kapitalini shakllantirishda ishtirok etishi, kreditlash uchun resurslami 
jalb etish va boshqa shu kabi operatsiyalari ulaming funksiyalari sifatida talqin etiladi. Albatta, bu banklaming pul-kredit 
siyosatini amalga oshiruvchi muassasa sifati-dagi faoliyatini aniqroq tushinishda va ulaming imkoniyatlari kengligidan 
dalolat beradi. Biroq, ushbu operatsiyalaming barchasi banklaming funksiyalari boTib hisoblanmaydi.Chunki yuqorida 
ta’kidlaganimizdek, banklarning har-bir operatsiyasini ulaming funksiyalari sifatida e'tirof etadigan boTsak, demak 
zamonaviy banklar 300 dan ortiq funksiyani bajaradi degan fikr paydo boTadi. 
Tijorat banklaming funksiyalari haqida gap ketganda, bu jarayonni nafaqat banklar nuqtai nazaridan, balki uning 
mijozlari manfaatlaridan ham kelib chiqib so‘z yuritish lozim. Shu jihatdan banklaming funksiyalarini o‘rganishda ulami 
quyidagi mezonlariga e'tibor qaratish lozim: 
♦V makroiqtisodiy darajada, banklar va real sektor ishtirokchilari o‘rtasida iqtisodiy munosabatlar; 
❖
banklaming tashkiliy-huquqiy va mulkiy shakli jihatidan amal qilishi (Markaziy bank, tijorat banki, ixtisoslashgan 
bank va boshqalar) . 

---

Banklarning funksiyaiari to‘g‘risida fikr yuritganda quyidagi masalalami e'tibordan chetda qoldirish kerak 
emas.Birinchidan, banklaming funksiyalari ulaming mohiyatini kengroq ochishga xizmat qilishi lozim, ikkinchidan, 
banklaming funksiyasi sifatida ta'kidlangan iqtisodiy kategoriya barcha moliyaviy institutlaming xususiyatlariga xos 
boigan jarayon emas, balki faqat banklargagina xos boigan iqtisodiy kategoriya boiishi lozim. 
Maiumki, banklaming asosiy operatsiyalaridan biri iqtisodi-yotdagi bo‘sh pul mablagiarini tegishli shartlar asosida 
o‘ziga jalb etishga qaratilgan. Bu banklaming funksiyasi bo‘la oladimi, degan savol tugiladi. Markaziy bankda tijorat 
banklarining majburiy zaxi-ralari jamg‘ariladi, banklarda esa aholi va mijozlarning vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiari 
jamg‘ariladi. Iqtisodiyotda vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiami jamg‘arish banklaming qadimiy operatsiyalaridan biri 
hisoblanadi. Bu erda asosiy masala shundan iboratki, vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiami jamg'arish faqatgina banklarga 
xos boigan operatsiya emas, ushbu operatsiyani jismoniy shaxslar yoki boshqa yuridik shaxslar ham amalga oshirishi 
mumkin. Chunki, har qanday subyekt u yoki bu obyektni moliyalashtirish uchun dastlab maium miqdordagi moliyaviy 
mablagiami jamg‘arishi lozim.Biroq, masalaga yanayam chuqurroq yondashadigan boisak, banklar ushbu operatsiyani 
bajarganda boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar bajaradigan operatsiyalardan jiddiy farq qiladi.Ular asosan quyidagi 
holatlarda namoyon boiadi: 
-
banklar pullami jalb etganda o‘z pullarini emas, balki begona shaxslaming mablagiarini jamg‘aradi; 
-
banklar jamg‘argan mablagiami o‘zining ehtiyoji uchun emas, balki boshqa shaxslaming ehtiyojlari uchun 
sarflaydi (qayta taqsimlash asosida) . 
Tijorat banklaming funksiyalari xususidagi mulohazalarni chuqur-lashtirish fikridan yiroq ekanligimizni 
ta'kidlagan holda, ularning quyidagi funksiyalari mavjudligini qo‘llab-quvvatlaymiz.