1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
93 
5-bob. Viruslarni morfologiyasi va strukturasi 
5.1. Viruslarning morfologiyasi
Viruslar tashqi ko‘rinishi, o‘lchamlari – morfologik xususiyatlari bilan 
turlichadir. O‘simlik viruslari, odam va hayvon viruslari, faglar va boshqa
prokariot va eukariotlar viruslari o‘ziga xos morfologiyaga egadirlar. 
Quyida ularni shu vaqtgacha o‘rganilgan vakillarining ba’zilarini adabiyot, 
internet va o‘z (tayoqchasimon, ipsimon, sferasimon va murakkab qobiqli 
tuzilishga ega) ma’lumotlarimiz asosida to‘rt toifasini keltiramiz. 
a)O‘simlik viruslarining
morfologiyasi
. O‘simlik viruslarini shakllarini 
“Rotamsted tajriba stansiyasi” va “SHotlandiya bog‘dorchilik ilmiy tadqiqod 
instituti”ning tayyorlagan elektron mikrofotografiyalarini Gibbs va Xarrisonning 
1978 yilda Moskva Davlat Universiteti virusologiya kafedrasi olimlari tomonidan 
tarjima qilingan va akademik I.G. Atabekovning tahriri ostida chop etilgan
“O‘simlik virusologiyasi asoslari” kitobidagi rasmlarini mazkur kitobni ilova 
qismida keltiramiz. Rasmlarga nazar soladigan bo‘lsak ularni ko‘pchiligi
tayoqchasimon, ipsimon, batsillasimon, sferasimon va boshqa shaklli 
zarrachalarini ko‘rish mumkin. Ba’zi tayoqchasimon viruslar zarralarida RNK 
kanali ham yaqqol ko‘zga tashlanadi (Ilova, 13-rasm, A, G).
 
b) Faglarning morfologiyasi
ilovadagi chizmada keltirilgan (Ilova, 14-
rasm), (1). Ularga razm soladigan bo‘lsak, ko‘pchilik faglar murakkab tuzilishga 
ega ekanligi ko‘zga tashlanadi. Ularni zarrachalari bosh va dum qismlarga egaligi 
ko‘rinadi. Bosh qismi asosan har xil o‘lchamdagi geksagonal ko‘rinishga ega. Dum 
qismlari ham uzun, qisqa, ingichka, yo‘g‘on va ularning ba’zilarida o‘zak (sterjen ) 
qismining po‘stida (chexol) va h.k.larida birnecha dona fibrillarni kuzatiladi. 
Albatta faglarni ham hozirgi kunda yangi ochilgan sferasimon, ipsimon va boshqa 
shaklga ega vakillari mavjud bo‘lishi mumkin.