1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

Ko‘pchilik probirkalarda bittadan hujayr
a 
bo‘ladi. Ma’lum vaqt oralig‘ida hamma hajmdagi suyuqliklarda virus borligi
aniqlanadi. Bu metod – “edinichny vzrv” (single burst analysis -“bittadan 

---

 
 
133 
portlatib analiz qilish”) deb nomlangan metod yordamida olingan natijalar “bir 
sikllik ko‘paytirish metodi”da olingan natijalarga mos keladi. Mazkur, ya’ni 
“bitta hujayrani portlashi”da faglarni aniqlash metodi xujayrani o‘lchamiga 
bog‘liq ekanligini, ya’ni “hujayra qancha katta bo‘lsa hosil bo‘lgan faglarni 
miqdori ham shuncha ko‘p bo‘lishi” qonuniyatni ochdi. Ikkinchidan har bir ayrim 
hujayrada latent davrini farqlanishi va ko‘p yoki kam vaqt ketishi aniqlandi. 
 
Viruslarni hujayraga kirishi (1) 
Viruslar faqat hujayra ichida reproduksiyalanadi. Demak, ular hujayraga 
kirish qobiliyatiga ega bo‘lishlari kerak. Hujayra membranasidan mayda 
molekulyar massali moddalar ham o‘tishi qiyin. Ammo bir necha million 
molekulyar massaga ega bo‘lgan viruslarni hujayraga kirishi ancha murakkab 
jarayondir. Viruslarni hujayraga kirishini o‘rganish uchun quyidagi metodlarni 
aytib o‘tish joyizdir.
Virusologik metod. 
Agar ma’lum miqdordagi virusni hujayra suspenziyasi 
bilan aralashtirilsa va hujaralarni sentrifugalab ajratib olib, cho‘kmausti 
suyuqligida virus miqdorini aniqlansa, hujayraga qancha virus bog‘langanini 
hisoblab topish mumkin. Bu virus miqdori ham ikki narsani ko‘rsatishi mumkin, 
ya’ni qancha virus hujayraga yopishgan va qanchasi hujayraga kirgan bo‘ladi. Bu 
ikki zonani bir-biridan ajratish uchun hujaralar virusga qarshi antizardob bilan 
ishlov beriladi. Hujayra ustidagi virus antizardob bilan neytrallanadi va uni 
reproduksiyasi to‘xtatiladi (hujayra infeksion markaz-blyashka hosil qilmaydi). 
Agar virus hujayra ichiga kirgan bo‘lsa, antizardob uni neytrallay olmaydi, 
chunki u antizardobdagi antitelalar hujayra ichiga membranadan o‘ta olmaydi va 
infeksion jarayonni to‘xtata olmaydi. 
Kimyoviy metod
. Viruslarni hujayraga kirishini o‘rganishda ishlatiladigan 
metodlar guruhi kimyoviy metodlardir. Bu metodni ishlatilganda virusni biror 
komponenti – oqsili yoki nuklein kislotasi radioaktiv izotoplar bilan nishonlanadi. 
Bu holda virusni hujayraga adsorbsiyasini o‘rganiladi, hujayraga u yoki bu virus 
komponentini saylanma kirishi, hamda hujayrani ma’lum fraksiyalari tomonidan 
virusni bog‘lanishi yoki parchalanishi o‘rganiladi. M., nuklein kislotalarni - 
fosfor R
32
yoki N
3, 
oqsillarni
– S
14
yoki S
35 
bilan nishonlanadi. Hozirgi zamon 
asboblari har bir izotopni aralashmadan ayrim-ayrim aniqlab berish imkoniga 
ega.